Pytanie: Czy osoba prowadząca działalność gospodarczą, która osiągnęła wiek emerytalny, może przejść na emeryturę bez konieczności bycia zatrudnionym na umowę o pracę? - pyta księgowa z Olsztyna.

Odpowiedź: Przy ustalaniu prawa do emerytury nie ma znaczenia, z jakiego tytułu wnioskodawca o emeryturę podlegał ubezpieczeniu społecznemu. Bez znaczenia jest zatem, czy ubezpieczony podlegał ubezpieczeniu z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę lub umowy zlecenia albo umowy agencyjnej, czy też z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej albo działalności twórczej. Powszechne warunki uprawniające do emerytury określają, iż ubezpieczonym urodzonym przed 1 stycznia 1949 r. emerytura przysługuje, jeżeli:

osiągnęli wiek emerytalny: kobieta -60 lat, mężczyzna - 65 lat,
maja okresy składkowe i nieskładkowe wynoszące co najmniej: kobieta - 20 lat, mężczyzna - 25 lat.

Wyłącznie w przypadku ubiegania się o emeryturę we wcześniejszym wieku niż podany wyżej - ma znaczenie z jakiego tytułu ostatnio wnioskodawca pozostawał w ubezpieczeniu.

Prawo do emerytury we wcześniejszym wieku mogą nabyć wyłącznie osoby, które są pracownikami.

W związki z tym, jeżeli podlegał Pan ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej i osiągnął Pan wiek emerytalny oraz posiada Pan odpowiedni staż ubezpieczeniowy, może Pan złożyć wniosek do ZUS o przyznanie emerytury. Kontynuowanie prowadzenia działalności nie stanowi przeszkody w przyznaniu prawa do emerytury, jak też w jej wypłacie.

Proszę zauważyć, że z przepisów ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm., dalej określaną ustawą o FUS) wynikają dwa główne warunki, które są wymagane przy ustalaniu prawa do emerytury, a mianowicie:
- wiek ubezpieczonego,
- staż ubezpieczeniowy, na który składają się okresy składkowe i nieskładkowe

(tzw. staż pracy).

Warunki wymagane do przyznania prawa do emerytury dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. regulują przepisy art. 27 ustawy o FUS. Warunki te dotyczą wszystkich ubezpieczonych, niezależnie od tytułu ubezpieczenia, tj. podstawy zarobkowania.

Prawo do emerytury nabywa:

- kobieta, która ukończyła 60 lat życia i udowodni staż ubezpieczeniowy

(okresy składkowe i nieskładkowe) wynoszący 20 lat,

- mężczyzna, który ukończył 65 lat życia i udowodni staż ubezpieczeniowy

(okresy składkowe i nieskładkowe) wynoszący 25 lat.

Osoba, która osiągnęła wiek emerytalny wynoszący: 60 lat kobieta i 65 lat mężczyzna i udowodniła staż ubezpieczeniowy krótszy niż podany wyżej, lecz nie mniej niż 15 lat kobieta, a mężczyzna 20 lat - też ma możliwość nabycia prawa do emerytury (art. 28 ustawy o FUS).

Emerytura ta - z uwagi na krótszy staż - nie jest jednak objęta gwarancją świadczenia najniższego. Oznacza to, że emerytura ta może być wypłacana w kwocie niższej niż obowiązująca kwota najniższej emerytury, jeżeli okaże się, iż wyliczone świadczenie jest niższe od kwoty najniższej emerytury.

Emeryturę „wcześniejszą” może uzyskać ubezpieczony, będący pracownikiem - przy spełnieniu następujących warunków ( art. 29 ustawy o FUS):

- kobieta, jeżeli ukończyła 55 lat i udowodni ?0 lat stażu ubezpieczeniowego, albo

- kobieta, która udowodni 20 lat stażu ubezpieczeniowego i została uznana za całkowicie niezdolną do pracy,

- mężczyzna, jeżeli ukończył 60 lat i udowodni co najmniej 25 lat stażu ubezpieczeniowego oraz został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy.

Emerytura na podanych wyżej zasadach przysługuje osobie, która ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę była pracownikiem oraz w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym pozostawała w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy.

Wyłączane są jednak z 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu - okresy:

pobierania zasiłku dla bezrobotnych,
dobrowolnego kontynuowania ubezpieczenia oraz
okres opłacania składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu rezygnacji z pracy zarobkowej w związku z koniecznością sprawowania opieki nad członkiem rodziny.

Warunek pozostawania ostatnio w stosunku pracy nie jest wymagany, gdy:

wnioskodawca podlegał ubezpieczeniu pracowniczemu przez cały okres wymagany do przyznania emerytury, np. kobieta, która ma ukończone 55 lat i przez 30 lat pozostawała w stosunku pracy albo przez 20 lat - jeżeli jest całkowicie niezdolna do pracy,
w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę wnioskodawca był uprawniony do renty z tytułu niezdolności do pracy, a jego ostatnim ubezpieczeniem przed nabyciem prawa do renty - było ubezpieczenie z tytułu pozostawania w stosunku pracy.

Musi Pan wiedzieć, że ponadto istnieje także możliwość nabycia prawa do emerytury przez osoby, które posiadają okresy pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (art.32 ustawy emerytalnej), jeżeli nawet ostatnio prowadzą działalność gospodarczą. Osoby te prawo do emerytury nabywają, jeżeli udowodnią: okresy składkowe i nieskładkowe: 20 lat kobieta, 25 lat mężczyzna, w tym co najmniej:15 lat, a w niektórych przypadkach - 10 lat pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku.

Praca w szczególnych warunkach - to zatrudnienie przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.

Podstawa prawna: ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz.U. nr 39, poz. 353 ze zm.).

Autor: Zuzanna Turowska, naczelnik Wydziału w Departamencie Świadczeń Emerytalno-Rentowych Centrali Zakładu Ubezpieczeń Społecznych

Odpowiedź udzielona: 13 lutego 2007 r.