Zatrudnienie uchodźców z Ukrainy – jak zalegalizować pobyt

24 lutego Ukraina została zaatakowana i spowodowało to zmianę w sytuacji obywateli tego państwa przebywających w Polsce. Równolegle tysiące osób przekroczyło granicę Polski i przebywa na terytorium naszego kraju. Ich status jednak, wobec toczących się działań wojennych, jest szczególny.

Samo przekroczenie granicy daje jedynie możliwość pozostania na terytorium Polski przez stosunkowo krótki czas – wynika to z art. 32 ust. 1 ustawy z 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (Dz.U. z 2021 r. poz. 2354 ze zm.).

Zgodnie z tym przepisem właściwy komendant placówki Straży Granicznej może zezwolić cudzoziemcowi na wjazd na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na okres pobytu nie dłuższy niż 15 dni – ze względów humanitarnych, ze względu na interes narodowy lub zobowiązania międzynarodowe (art. 6 ust. 5 pkt c Kodeksu Granicznego Schengen – Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/399 z 9 marca 2016 r. w sprawie unijnego kodeksu zasad regulujących przepływ osób przez granice).

Jest to jednak pobyt tymczasowy, służący jedynie krótkoterminowej ochronie osób uciekających przed wojną. W tym terminie (15 dni) uchodźcy z Ukrainy muszą ustalić i zalegalizować swój pobyt.

Według aktualnie obowiązujących przepisów osoby przebywające w Polsce, które nie mogą lub nie chcą wracać do swojego kraju, mogą uzyskać status uchodźcy na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy z 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2021 r. poz. 1108 ze zm.).

W tym celu osoby z Ukrainy przebywające w Polsce powinny złożyć wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej. Wniosek składa się do szefa Urzędu ds. Cudzoziemców za pośrednictwem komendanta oddziału Straży Granicznej albo komendanta placówki Straży Granicznej (art. 24 ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony). Nie jest wykluczone, że mogą w najbliższym czasie powstać dodatkowe placówki w innych urzędach lub jednostkach administracji publicznej, gdzie takie wnioski będą mogły być składane.

Sprawdź, jak pomóc Ukrainie. Praktyczne informacje i linki

Wraz z zalegalizowaniem pobytu własnego obywatel Ukrainy może także zalegalizować pobyt pozostałych członków rodziny, który przebywają w Polsce razem z nim, np. dzieci.

Aktualne przepisy dotyczące uzyskania statusu uchodźcy i ochrony międzynarodowej pozostawiają organom bardzo długi termin na wydanie stosownej decyzji. Termin ten wynosi zasadniczo do 6 miesięcy. Jednak po złożeniu takiego wniosku osoba przebywa w Polsce legalnie.

Innym sposobem zalegalizowania pobytu i uzyskania prawa do pracy w Polsce jest uzyskanie zgody na pobyt ze względów humanitarnych. Zgodę tą może uzyskać w Polsce cudzoziemiec od właściwych organów Straży Granicznej. Zgoda jest udzielana przez komendanta oddziału Straży Granicznej lub komendanta placówki Straży Granicznej.

Wniosek nie jest sformalizowany, ale postępowanie toczy się wówczas przy współpracy Policji lub służb wewnętrznych, gdyż podlega sprawdzeniu, czy cudzoziemiec popełnił czyny określone w art. 349 ust. 1 ustawy o cudzoziemców tj. m.in. zbrodnię przeciwko ludzkości, zbrodnię wojenną, lub dokonywał działań sprzecznych z celami i zasadami określonymi w Karcie Narodów Zjednoczonych.

Po uzyskaniu orzeczenia nadającego cudzoziemcowi status uchodźcy, lub decyzji dotyczącej zgody na pobyt z powodów humanitarnych, cudzoziemiec uzyskuje prawo pobytu w Polsce.

Wynika to z art. 87 ust. 1 pkt 1 i 4a ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2021 r. poz. 1100 ze zm.). Tym samym cudzoziemiec, który posiada status uchodźcy jest traktowany przy zatrudnianiu na równi z obywatelami Polski.

Jeżeli obywatel Ukrainy posiada wizę i na jej podstawie przebywa i pracuje w Polsce, może starać się o jej przedłużenie z powodu wojny.

Zgodnie bowiem z art. 82 ust. 1 ustawy o cudzoziemców przedłużenie okresu ważności wydanej wizy lub okresu pobytu objętego tą wizą cudzoziemcowi przebywającemu na terytorium Polski może nastąpić, w przypadku wizy krajowej, jeżeli są spełnione łącznie następujące warunki:

–      przemawia za tym ważny interes zawodowy lub osobisty cudzoziemca albo ze względów humanitarnych nie może on opuścić tego terytorium przed upływem terminu ważności wizy krajowej lub przed końcem objętego tą wizą dozwolonego okresu pobytu; za względy humanitarne można z pewnością uznać zagrożenie życia spowodowane działaniami wojennymi,

–      zdarzenia, które są przyczyną ubiegania się o przedłużenie wizy krajowej, wystąpiły niezależnie od woli cudzoziemca i nie były możliwe do przewidzenia w dniu składania wniosku o wydanie wizy krajowej,

–       okoliczności sprawy nie wskazują, że cel pobytu cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej będzie inny niż deklarowany,

–       nie zachodzą okoliczności, z powodu których odmawia się wydania wizy krajowej.

Przedłużenie następuje na wniosek cudzoziemca. Wzory formularzy wniosków określa rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 5 maja 2014 r. w sprawie przedłużania wiz dla cudzoziemców (Dz.U. z 2014 r. poz. 593).

Wniosek należy kierować do właściwego wojewody jako organu decydującego o przedłużeniu wizy (art. 84 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach).

Według najnowszych informacji, resort rodziny i polityki społecznej zamierza przygotować specustawę, która umożliwi uzyskanie wszelkich uprawnień pobytowych, w tym i zezwolenia na wykonywanie pracy, jedynie na podstawie pozwolenia na wjazd do Polski wydanego na granicy na podstawie art. 32 ustawy o cudzoziemcach, opisanego wyżej.

Kwestie zatrudnienia osób przybywających w Polsce wymagają rozwiązania problemów z pobytem i pracą. Jednak nadzwyczajna sytuacja odbija się także na osobach przebywających, mieszkających i pracujących w Polsce już od dłuższego czasu.

Część pracowników (głównie mężczyzn zdolnych do służby wojskowej) decyduje się na powrót do ojczystego kraju z zamiarem wzięcia udziału w walkach. Istotnym powodem jest także ogłoszona już 24 lutego, w pierwszym dniu działań wojennych, powszechna mobilizacja rezerw ukraińskich, nakładająca na mężczyzn w wieku od 18 do 60 lat obowiązek stawienia się do służby wojskowej oraz zakaz wyjazdu potencjalnych żołnierzy za granicę.

W tej sytuacji pracownicy mogą zdecydować się na rezygnację z pracy i powrót do Ukrainy.

Pracodawca w takim wypadku ma dwie możliwości działania:

–      jeżeli nie decyduje się na kontynuację zatrudnienia, wówczas może rozwiązać z pracownikiem z Ukrainy umowę o pracę za porozumieniem stron, w takim wypadku nie obowiązują żadne terminy wypowiedzeń, a rozwiązanie umowy może nastąpić w każdym czasie, w terminie ustalonym przez strony. Jednak, aby porozumienie zostało sporządzone na piśmie, a przynajmniej potwierdzone pisemnie, pracodawca musi też zawiadomić właściwy urząd pracy o zakończeniu zatrudnienia przez pracownika z Ukrainy,

–      jeżeli zdecyduje się na utrzymanie zatrudnienia pracownika z Ukrainy, może udzielić mu urlopu bezpłatnego na podstawie art. 174 § 1 Kodeksu pracy, istotnym jest, aby wniosek pracownika był sporządzony na piśmie, a przynajmniej spisany przez pracodawcę i potwierdzony przez pracownika; urlop bezpłatny powoduje zawieszenie zatrudnienia, pracownik pracy nie wykonuje i nie otrzymuje za nią wynagrodzenia, termin nie musi być ściśle określony (wystarczy wskazać okres np. na czas działań wojennych itp.), wspomnieć należy, że w krytycznej sytuacji, zgodnie z art. 53 § 1 pkt 2 KP, dopuszczalne jest rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia bez winy pracownika, jeżeli usprawiedliwiona nieobecność z przyczyn innych niż niezdolność do pracy trwa ponad 1 miesiąc.