Jak powinien być liczony zasiłek po zakończeniu umowy o pracę

Michał Culepa

Autor: Michał Culepa

Dodano: 20 sierpnia 2018
b80306b54abf88521ed2282fade1e697a38232e7-small

Pracownica prowadząca jednocześnie swoją firmę była zgłoszona do ubezpieczeń tylko z umowy o pracę. Przed rozwiązaniem umowy zachorowała i z tego tytułu pobierała najpierw wynagrodzenie, a później zasiłek chorobowy. Czy po rozwiązaniu umowy o pracę zasiłek powinien być liczony jak dla pracownika? Sąd Najwyższy wypowiedział się w tej sprawie. Poznaj szczegóły.

W sytuacji, kiedy pracownik, który prowadzi jednocześnie swoją działalność (ale nie opłaca z niej składek na ZUS) zachoruje najpierw wypłaca mu się wynagrodzenie chorobowe, a później zasiłek chorobowy. Zarówno wynagrodzenie i zasiłek chorobowy powinien być obliczany zgodnie z przepisami zasiłkowymi dotyczącymi pracowników.

Podstawą jest więc wynagrodzenie za pracę uzyskane z ostatnich 12 miesięcy zatrudnienia.

Czego dotyczyła sprawa?

Tak było też w przypadku pracownicy, która otrzymywała stosunkowo wysokie wynagrodzenie, wobec tego podstawa wymiaru zasiłku przekraczała 9.500 zł. Kwota ta stanowiła kwotę ograniczającą wysokość podstawy wymiaru składki chorobowej i co za tym idzie – zasiłku chorobowego. Również zasiłek był odpowiednio wysoki, wynoszący w pewnym momencie równowartość wspominanego ograniczenia podstawy wymiaru.

W omawianej sprawie pracownica była zatrudniona na podstawie umowy o pracę w do 31 grudnia 2015 r. i z tego tytułu podlegała obowiązkowemu ubezpieczeniu chorobowemu. Ponadto od 1 maja 2015 r. prowadziła działalność gospodarczą, z tym, że w okresie zatrudnienia była ubezpieczona w ZUS tylko z tytułu umowy o pracę. Do wszystkich ubezpieczeń społecznych (w tym także chorobowego) przystąpiła dopiero od początku stycznia 2016 r., po zakończeniu jej zatrudnienia, gdy jedynym tytułem do ubezpieczenia była działalność gospodarcza.

Na czym polegał problem?

Problem polegał na tym, że od końca października 2015 r. do lutego 2016 r. pracownica była niezdolna do pracy z powodu długotrwałej choroby. Początkowo otrzymywała wynagrodzenie i zasiłek chorobowy obliczany zgodnie z przepisami zasiłkowymi dotyczącymi pracowników.

Jednak gdy jej umowa o pracę się rozwiązała zgłosiła się do ubezpieczenia jako prowadząca działalność gospodarczą i zadeklarowała podstawę wymiaru składek w minimalnej dopuszczalnej wówczas kwocie, tj. 2.433 zł.

ZUS, przejmując wypłatę zasiłku chorobowego, przeliczył ponownie jego wysokość i od stycznia 2016 r. zaczął jej wypłacać tylko kwotę ustaloną z podstawy wymiaru dla przedsiębiorców – czyli zasiłek ponad 3-krotnie niższy od dotychczas otrzymywanego.

W tej sytuacji kobieta ta skierowała do sądu odwołanie, żądając wypłacania zasiłku w kwocie stanowiącej równowartość przeciętnej podstawy wymiaru liczonej z ostatnich 12 miesięcy ubezpieczenia. Zatem w praktyce wnosiła o przeliczenie zasiłku z uwzględnieniem wynagrodzeń uzyskanych od pracodawcy w czasie trwania umowy o pracę.

Jak orzekły sądy?

Sąd I instancji uwzględnił odwołanie i nakazał zmienić decyzję w sprawie zasiłku, przeliczając go z uwzględnieniem wcześniejszego wynagrodzenia za pracę.

Od tego orzeczenia ZUS złożył apelację, ale sąd II instancji powziął poważne wątpliwości prawne i skierował do Sądu Najwyższego pytanie prawne:

czy możliwe jest obliczenie podstawy wymiaru zasiłku chorobowego dla ubezpieczonego niebędącego pracownikiem, którego niezdolność do pracy powstała w okresie zatrudnienia i trwa nieprzerwanie nadal po objęciu tego ubezpieczonego dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, przy wzięciu pod uwagę przychodu uzyskanego przez niego w okresie zatrudnienia, a w razie pozytywnej odpowiedzi na to pytanie – czy dopuszczalne jest w takiej sytuacji ograniczenie podstawy wymiaru zasiłku chorobowego zgodnie z normą art. 46 ustawy zasiłkowej?

Co na to Sąd Najwyższy?

Sąd Najwyższy odmówił jednak wydania uchwały, motywując to błędnym zapatrywaniem sądu pytającego na zastosowanie przepisów ustawy zasiłkowej.

Przede wszystkim wskazał, że w rozpatrywanej sprawie nie można zastosować zasad określonych w art. 49 ust. 2 ustawy zasiłkowej.

Zgodnie z tym przepisem jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego, a okres ubezpieczenia chorobowego rozpoczął się po przerwie nieprzekraczającej 30 dni od ustania ubezpieczenia chorobowego z innego tytułu, przy ustaleniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego stosuje się odpowiednio przepis art. 37 ust. 1 ustawy (według tego przepisu jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi wynagrodzenie, względnie deklarowany przychód, który ubezpieczony osiągnąłby – bądź zadeklarował – gdyby pracował albo był ubezpieczony przez pełny miesiąc kalendarzowy).

Tymczasem w tej sprawie sytuacja wynikająca z powyższego przepisu nie zaistniała, bo wnioskodawczyni stała się niezdolna do pracy jeszcze w trakcie ubezpieczenia chorobowego z tytułu stosunku pracy.

W tej sytuacji – jak uznał SN – należy raczej zastosować przepisy dotyczące kontynuowania pobierania zasiłku po ustaniu tytułu do ubezpieczenia. Tym samym w podstawie wymiaru zasiłku wymagane byłoby uwzględnienie wynagrodzenia uzyskanego u płatnika składek (pracodawcy) w okresie nieprzerwanego zatrudnienia, w którym powstała niezdolność do pracy, zgodnie z art. 36 ust. 4 w zw. z art. 48 ust. 2 ustawy zasiłkowej.

Na zastosowanie tych przepisów zasiłkowych wskazuje jeszcze jedna kwestia, która budzi poważne wątpliwości i powinna – co podkreślił SN – zostać wyjaśniona dokładnie przez sąd II instancji. Mianowicie ZUS przyznał zasiłek choroby za okres po ustaniu stosunek pracy, z uwzględnieniem podstawy wymiaru dla osób prowadzących działalność pozarolniczą. Tymczasem art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy zasiłkowej stanowi, że zasiłek chorobowy nie przysługuje za okres po ustaniu tytułu do ubezpieczenia chorobowego, jeżeli osoba niezdolna do pracy kontynuuje działalność zarobkową stanowiącą tytuł do objęcia obowiązkowo lub dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym.

Przeczytaj także:

Powyższa decyzja ZUS w sprawie wysokości zasiłku jest więc sprzeczna z cytowanym art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy, gdyż Zakład musiał przez to uznać, że wnioskodawczyni nie mogła kontynuować działalności gospodarczej (którą przecież zarejestrowała znacznie wcześniej, jeszcze będąc pracownicą). Gdyby przyjąć, że działalność gospodarcza była kontynuowana po zakończeniu stosunku pracy, to wnioskodawczyni w ogóle nie mogłaby otrzymać zasiłku chorobowego. Warunkiem jego otrzymania jest niewykonywanie żadnej działalności zarobkowej podczas trwania niezdolności do pracy.

Były pracownik, mający zarejestrowaną jeszcze w okresie zatrudnienia działalność gospodarczą od której nie odprowadzał składek ZUS, który po ustaniu zatrudnienia jest nadal niezdolny do pracy i pobiera zasiłek chorobowy, powinien mieć ustaloną wysokość zasiłku z uwzględnieniem wynagrodzenia za pracę uzyskanego od pracodawcy przed zachorowaniem – pod warunkiem, że nie będzie prowadził po ustaniu zatrudnienia działalności gospodarczej. Jeżeli mimo niezdolności do pracy, będzie ją kontynuował po zakończeniu umowy o pracę, utraci prawo do zasiłku.

Postanowienie Sądu Najwyższego z 18 lipca 2018 r. sygn. III UZP 2/18

KOMENTARZ EKSPERTA: Michał Culepa, prawnik, specjalista z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, doświadczony trener i wykładowca

Sprawa nie została wprawdzie jednoznacznie rozstrzygnięta, ze względu na wiele wątpliwości, jakie powstały przy analizie pytania prawnego przekazanego do rozstrzygnięcia przez SN.

Jednak w uzasadnieniu postanowienia SN wskazał, że w takich sytuacjach, jak w rozpoznawanej sprawie (gdy pracownik jest jednocześnie osobą prowadzącą działalność gospodarczą, w czasie choroby otrzymuje zasiłek i w trakcie okresu niezdolności do pracy i pobierania tego zasiłku traci zatrudnienie pracownicze, ale pozostaje chory i z zarejestrowaną działalnością gospodarczą), należy jednak zastosować wykładnię zaproponowaną we wcześniejszym wyroku SN z 20 września 2011 r. (I UK 63/11).

W tym orzeczeniu SN wskazał, iż w razie zmiany pracowniczego tytułu podlegania obowiązkowemu ubezpieczeniu chorobowemu, wskutek ustania zatrudnienia, na dobrowolny tytuł ubezpieczenia chorobowego osoby kontynuującej lub rozpoczynającej działalność pozarolniczą - wysokość należnego zasiłku chorobowego nie może być wyższa niż obliczona od potencjalnej pracowniczej podstawy wymiaru tego świadczenia, jeżeli pomiędzy okresem pobierania gwarancyjnego wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby a okresem nabycia prawa do zasiłku chorobowego z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego osoby prowadzącej pozarolniczą działalność nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż 3 miesiące kalendarzowe, nawet w razie zadeklarowania wyższej podstawy wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu niebędącemu pracownikiem.

To oznacza, że zasiłek powinien być ustalany z uwzględnieniem nie deklarowanej kwoty ubezpieczenia z tytułu działalności gospodarczej, ale wynagrodzenia pracowniczego otrzymywanego przed zakończeniem umowy o pracę i przed powstaniem niezdolności do pracy.

Jeżeli zaś przyjmie się (lub zostanie wykazane przez ZUS), że były pracownik, jeszcze niezdolny do pracy, faktycznie kontynuuje swoją działalność gospodarczą (zarejestrowaną w trakcie zatrudnienia i nie przerwaną ani nie zawieszoną), wówczas nie może on w ogóle otrzymać zasiłku chorobowego – obowiązuje wówczas art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy zasiłkowej. Tym samym, w takim przypadku, kwestia wysokości zasiłku chorobowego jest bezprzedmiotowa – bo nie ma prawa do zasiłku.

Michał Culepa

Autor: Michał Culepa

prawnik, specjalista z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, współpracownik merytoryczny największych wydawnictw prawniczych. Doświadczony trener i wykładowca.
Nie ma jeszcze komentarzy do tego dokumentu.
Zaloguj się aby dodać komentarz