Darowizny w kręgu najbliższej rodziny – ważna uchwała NSA

W uchwale 7 sędziów z 20 marca 2023 r. (sygn. akt III FPS 3/22) Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że użyte w art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn wyrażenie „udokumentowanie” – w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne – należy rozumieć w ten sposób, że dowód ten dokumentuje dokonanie wpłaty lub przelewu środków pieniężnych, będących przedmiotem czynności prawnej darowizny (art. 888 § 1 Kodeksu cywilnego), przez darczyńcę na konto obdarowanego, a nie wpłatę lub przelew obdarowanego na własną rzecz w imieniu darczyńcy.

Powołane  orzeczenie zostało wydane w związku z wątpliwościami, jak należy interpretować wskazany wcześniej art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn. Przypomnijmy, że przepis ten całkowicie zwalnia od wspomnianego podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez członków najbliższej rodziny darczyńcy, tj. jego małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę. Aby zwolnienie mogło mieć zastosowanie, podatnik musi zgłosić nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego (tj. zasadniczo otrzymania darowizny).

Na tle tak sformułowanych przepisów często dochodziło do sporów między beneficjentami tego rodzaju darowizn pieniężnych a organami podatkowymi. Wynikało to z faktu, że wspomniane organy nakazywały rozumieć ww. art.  4a ust. 1 pkt 2 powołanej ustawy w ten sposób, że  aby  obdarowany mógł skorzystać z przewidzianego w nim zwolnienia – przekazanie przez darczyńcę środków pieniężnych na  jego rzecz musi nastąpić wyłącznie przelewem (lub wpłatą gotówkową przez darczyńcę bezpośrednio na rachunek obdarowanego). Warunku tego według fiskusa nie spełnia więc np. przekazanie gotówki do rąk obdarowanego na podstawie umowy darowizny, a następnie samodzielne wpłacenie przez tę osobę pieniędzy na swoje konto w banku (SKOK-u).

Pogląd ten był jednak kwestionowany przez wielu podatników, przedstawicieli doktryny i w wielu wyrokach sądów administracyjnych. Na ogół zajmowały one w tej kwestii korzystne dla podatników stanowisko uznając, że jeśli np. darczyńca przekazał gotówkę fizycznie  obdarowanemu, a ten drugi wpłacił ją na swoje konto w banku, to warunki do pełnego zwolnienia tego przysporzenia od podatku od spadków i darowizn zostały spełnione (zob. np. wyrok WSA w Poznaniu z 10 lutego 2023 r. sygn. akt I SA/Po 617/22). Można się jednak spotkać także z wyrokami, w których sądy orzekały zgodnie z linią prezentowaną przez fiskusa (tak np. WSA w Łodzi w wyroku z 19 października 2022 r. sygn. akt I SA/Łd 421/22). Wspomniana na wstępie uchwała 7 sędziów NSA, wydana m.in. za sprawą Rzecznika Praw Obywatelskich, powinna w dużym stopniu rozwiać wątpliwości związane z istnieniem wskazanych wcześniej rozbieżności interpretacyjnych.

Analiza uchwały prowadzi do wniosku, że  Naczelny Sąd Administracyjny wskazane wątpliwości dotyczące zwolnienia z art. 4a ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn rozstrzygnął na niekorzyść podatników.

Uzasadniając swoje stanowisko w tej kwestii NSA wyjaśnił m.in., że wprowadzenie do art. 4a ust. 1 ww. ustawy punktu 2 było celowym działaniem prawodawcy. Ustanowienie warunku udokumentowania otrzymania środków pieniężnych dowodem ich przekazania na rachunek bankowy obdarowanego ma na celu zapewnienie szczelności systemu podatkowego i uniemożliwienie działań zmierzających do wprowadzenia do obiegu środków pieniężnych o nieustalonym pochodzeniu.