Jak Państwowa Inspekcja Pracy odnosi się do nietypowych form zatrudnienia

W Polsce od dłuższego czasu mamy do czynienia ze zjawiskiem upowszechniania się w gospodarce rynkowej nietypowych form zatrudnienia. Głównym powodem takiego stanu rzeczy jest chęć ograniczania kosztów zatrudnienia w celu poprawy konkurencyjności przedsiębiorstw oraz poszukiwanie bardziej elastycznych form świadczenia pracy. Te właśnie czynniki, a także globalizacja, cyfryzacja, rozwój nowoczesnych technologii i teleinformatyki oraz niepewność wywołana pandemią COVID-19 i wojną na Ukrainie skutkują odchodzeniem od tradycyjnego modelu zatrudnienia opartego na umowie o pracę na czas nieokreślony na rzecz: zatrudnienia terminowego (umowa o pracę na czas określony, zatrudnienie tymczasowe, zatrudnianie cudzoziemców); zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy; telepracy i pracy zdalnej; outsourcingu pracowniczego; zatrudnienia cywilnoprawnego; samozatrudnienia; pracy świadczonej za pośrednictwem platform internetowych, także z wykorzystaniem sztucznej inteligencji.

Zastępca Głównego Inspektora Pracy Dariusz Mińkowski podczas prelekcji o stosowaniu nietypowych form zatrudnienia z naruszeniem prawa pracy w praktyce Państwowej Inspekcji Pracy wyjaśnił, że w polskich uwarunkowaniach jako zatrudnienie nietypowe wskazuje się pracę wykonywaną na podstawie umowy o pracę zawartą na czas określony, pracę tymczasową wykonywaną w ramach ustawy o zatrudnianiu pracowników tymczasowych, pracę wykonywaną w niepełnym wymiarze czasu pracy oraz w ramach zadaniowego lub ruchomego czasu pracy. Istotny obszar stanowi zatrudnienie niepracownicze, w tym umowy cywilnoprawne (umowa zlecenia, umowa o dzieło, umowa agencyjna, kontrakt menedżerski) oraz samozatrudnienie.

W ostatnich latach na znaczeniu zyskuje telepraca oraz praca zdalna. Praca platformowa to jeden z rodzajów pracy realizowanej przez Internet, obejmuje ona różnorodne zadania i usługi realizowane za pośrednictwem platformy, ale nie obejmuje wynajmu, zakwaterowania i sprzedaży produktów online. Wyróżniamy pracę realizowaną online oraz offline, gdzie zadaniem platformy (aplikacji) jest łączenie (dopasowywanie) klientów do dostawców usług. Obecnie platformy elektroniczne są najszybciej rozwijającą się na świecie nową formą organizacji zatrudnienia na globalnym rynku pracy.

Zgodnie z danymi statystycznymi globalne rynki elektroniczne wzrastają w tempie 30% rocznie, a ich znacząca ekspansja, która nastąpiła w okresie pandemii, zapewne nie byłaby możliwa, gdyby nie sytuacja na rynku pracy w innych branżach.

Uczestnikami pracy platformowej są osoby lub podmioty zgłaszające zapotrzebowanie na wykonanie określonej usługi polegającej na świadczeniu pracy (crowd-sourcer), osoby zainteresowane świadczeniem takiej usługi (crowd-worker) oraz platforma pracy pośrednicząca w nawiązaniu relacji między jednymi i drugimi.

Wśród zalet pracy platformowej należy wyróżnić wzrost autonomii pracowników w zakresie kształtowania pracy i jej warunków poprzez samodzielne decydowanie o wyborze czasu i miejsca wykonywania pracy. Jednak nietypowe formy pracy wiążą się z niestabilnością oraz niepewnością co do przyszłego zatrudnienia, jak również z systemem wynagrodzeń ustalanym najczęściej w oparciu o prowizję, a co się z tym wiąże — brakiem stałości w wypłacaniu wynagrodzenia oraz przekazywaniu składek na zabezpieczenie socjalne.

Największe wyzwania kontrolne dotyczą przypadków, w których wykonawcom nie powierzono pracy w oparciu o umowę zlecenia bądź umowę o pracę, a jedyną umowę, jaka jest zawierana, stanowi umowa najmu. W takich sytuacjach trudno ustalić podmiot, który powierza pracę, bowiem wykonawcy otrzymują zlecenia dotyczące przewozu osób lub towarów jedynie za pośrednictwem aplikacji. W praktyce jednak firm udostępniających aplikacje nie łączy z wykonawcami żaden stosunek umowny dotyczący powierzenia wykonywania pracy. W rzeczywistości podmiotem powierzającym pracę jest platforma cyfrowa, której siedziba często znajduje się poza terenem Polski lub nawet Unii Europejskiej, co uniemożliwia przeprowadzenie kontroli.

Źródło:

www.pip.gov.pl