1 grudnia 2016 roku, Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.poz.2024), która wprowadza wiele modyfikacji w prawie, zwłaszcza dla przedsiębiorców i księgowych. Ustawa ta, zwana potocznie „ustawą o uszczelnieniu VAT” lub „ustawą uszczelniającą”, ze względu na przyjęte w niej regulacje, ma przeciwdziałać wyłudzeniom VAT. Jednakże okazuje się, że nowe przepisy stwarzają duże ryzyko, również dla uczciwych podatników. Pojawiają się w niej bowiem liczne zmiany, o których powinni wiedzieć zarówno przedsiębiorcy, jak i księgowi.

Prezentujemy 7 „pułapek w VAT”, które zwiększają ryzyko w obsłudze tego podatku.

1. Po raz pierwszy w historii mechanizmem odwróconego obciążenia zostały objęte usługi budowlane świadczone przez podwykonawców (art. 17 ust. 1h). Oznacza to obowiązek rozliczenia w tym trybie transakcji usługi budowlanej między czynnymi podatnikami VAT w przypadku, gdy wykonujący usługę działa jako podwykonawca. Jest to zupełna nowość w polskim prawie, która nakazuje stosować mechanizm odwrotnego obciążenia do sprzedaży usług, a nie towarów. Rodzi to szereg problemów m.in. konieczność prawidłowego rozpoznania momentu realizacji usługi, co stanowi istotny aspekt dla poprawnego ustalenia momentu powstania zobowiązania podatkowego. Kolejny problem, to ustalenie właściwego statusu: wykonawcy i podwykonawcy. Przepisy nie definiują, czy chodzi o dalszą odsprzedaż konkretnej usługi czy może usługi złożonej, w której skład wchodzi dana usługa budowlana rozliczana w reżimie odwrotnego obciążenia. Zatem czy sprzedawca, realizując usługę remontu lokalu biurowego może być pewien wykonywania usługi na rzecz inwestora, a tym samym rozliczanej na zasadach ogólnych? Czy może jednak nabywca zdecydował się odnowić lokal, aby go później wynająć w korzystniejszej cenie? Biorąc pod uwagę dosłowne brzmienie przepisów prawnych, oznaczałoby to konieczność sprzedaży usługi z odwrotnym obciążeniem przez przedsiębiorcę budowlanego.

2. Trzeba zwrócić uwagę na załącznik nr 13 do ustawy o VAT. Znajduje się w nim spis towarów, wobec których znajduje zastosowanie odpowiedzialność podatkowa nabywcy za zaległości podatkowe w VAT dostawcy tych towarów. Pojawiły się w nim także nowe produkty m.in. folia typu stretch, dyski twarde do komputerów czy olej rzepakowy. Uwagę przykuwa także art. 105a ust. 1 ustawy o VAT, który precyzuje warunki solidarnej odpowiedzialności. Wskazana jest w nim informacja, że wartość nabywanych towarów musi przekraczać w danym miesiącu 50 000 zł netto. Drugim warunkiem jest świadomość nabywcy, że podatek nie zostanie przelany na rachunek urzędu skarbowego. Dotyczy to sytuacji, w której nabywca wiedział lub miał uzasadnione podstawy by przypuszczać, że tak się właśnie stało. Sytuacja taka może mieć miejsce wówczas, gdy okoliczności towarzyszące tej dostawie lub warunki, na jakich została ona dokonana, odbiegały od okoliczności lub warunków zwykle występujących w obrocie tymi towarami, w szczególności, jeżeli ich cena była bez uzasadnienia ekonomicznego niższa od ich wartości rynkowej. Oznacza to również, że księgowy rozliczający tego rodzaju transakcje VAT, powinien nabyć nowe umiejętności, które pozwolą mu dokładnie przenalizować oraz ocenić warunki, na jakich są one realizowane.

3. W ustawie pojawiły się także zmiany w zakresie rejestracji dla podatku od towarów i usług, obejmujące głównie zakres odmowy rejestracji i wykreślenia z urzędu podatnika z rejestru jako podatnika VAT. W tej chwili znacznie trudniej będzie uzyskać status czynnego podatnika VAT. Prostsze natomiast staje się wykreślenie podatnika z rejestru, o czym zainteresowany przedsiębiorca nie będzie nawet poinformowany. Realizując transakcje VAT nawet ze znanym podmiotem, firmy są narażone na ryzyko. Wystarczy wyobrazić sobie sytuację, gdy dokonamy odliczenia VAT z faktury wystawionej przez przedsiębiorcę, który w dacie realizacji dostawy nie był już czynnym podatnikiem VAT, ponieważ wykreślono go z rejestru. Ze względu na takie sytuacje, księgowy powinien za każdym razem zweryfikować status dostawcy.

4. Od stycznia 2017 r., rozliczenie kwartalne jest możliwe tylko dla małych podatników – dla pozostałych przedsiębiorców opcja ta została zlikwidowana. Za okresy miesięczne składa się także VAT-UE i VAT-27 (informacje dotyczące podsumowania transakcji wewnątrzwspólnotowych oraz w obrocie krajowym). Prócz kilku wyjątków, obecnie deklaracje składa się w formie elektronicznej. Warto dodać, że za odstępstwo od elektronicznej formy dostarczenia dokumentów grozi kara grzywny przewidziana w kodeksie karnym skarbowym. Pozostaje jednak pytanie, co w przypadku, gdy podatnik złoży deklarację VAT-7 w ustawowym terminie, a nie zachowa obowiązkowej formy elektronicznej?...

5. Zmiany w ustawie przywróciły także sankcje podatkowe, czyli dodatkowe zobowiązania liczone jako 30% kwoty zaniżonego podatku, za nierzetelne rozliczanie VAT, tj. powodujące zaniżenie zobowiązania podatkowego lub zawyżenie nadwyżki podatku naliczonego nad należnym do zwrotu lub do rozliczenia w następnych okresach rozliczeniowych. Ta dodatkowa kara jest niezależna od odsetek. Za nierzetelne rozliczenie uznaje się takie, które zostanie zakwestionowane przez urząd w toku kontroli. Skutkuje to naliczeniem wyższego zobowiązania podatkowego. Reasumując, wystąpienie jakichkolwiek błędów w rozliczeniu VAT, niesie ze sobą naliczenie nie tylko odsetek, ale również wysokich kar finansowych dla podatnika.

6. Nowelizacja ustawy wprowadziła także dodatkowe sankcje, wynoszące aż 100% kwoty zaniżonego podatku w odniesieniu do podatników posługujących się „pustymi” fakturami. Za „puste” faktury uznaje się takie, które:

zostały wystawione przez nieistniejący podmiot lub
stwierdzają czynności, których nie dokonano lub
zawierają kwoty niezgodne z rzeczywistością.

Sankcja obejmuje także faktury potwierdzające czynności pozorne. Aby uniknąć ryzyka, księgowy powinien szczegółowo analizować wszystkie transakcje ujęte w ewidencji, mogące mieć wpływ na rozliczenie VAT.

7. W nowej ustawie znajduje się także zapis o zaostrzeniu kar w odpowiedzialności osobistej za wystawianie i posługiwanie się nierzetelnymi fakturami. Zgodnie z art. 62 kodeksu karnego, maksymalna kara grzywny wzrosła aż trzykrotnie, z 240 do 720 stawek dziennych. Obecnie, za posługiwanie się nierzetelną fakturą, przedsiębiorca może nawet trafić do więzienia. Warto jednak zwrócić uwagę na to, że w ustawie widnieją przepisy używające liczby pojedynczej. Pojawiają się zatem kolejne pytania, czy ewidencja faktury jest tym samym, co posługiwanie się fakturą? Co zatem z ujmowaniem w rejestrze VAT i wykorzystywaniem faktury do rozliczenia podatku? Niestety, tego przepis już nie wyjaśnia.

Wraz z nowelizacją ustawy, pojawiło się duże ryzyko podczas rozliczania podatku VAT. Obejmuje ono nie tylko firmę, ale także ryzyko osobiste księgowych i osób, które odpowiadają za rozliczenie podatkowe oraz ewidencję. Przepisy art. 106m, mówiące o obowiązku wprowadzenia kontroli biznesowej, istotnie nabrały na znaczeniu. Zarówno podatnicy, jak i księgowi mają możliwość zmniejszenia ryzyka rozliczeń VAT, wprowadzając procedury kontroli biznesowej wraz z narzędziami informatycznymi.

Aby zachować bezpieczeństwo w kwestiach prawno-podatkowych, firma powinna opracować i wdrożyć procedury kontroli wewnętrznej, a także skorzystać z mechanizmów kontrolnych m.in. z narzędzi wspomagających procesy obsługi faktur sprzedaży i zakupów. Przydatne mogą okazać się systemy z rodziny Sage Symfonia 2.0 i Sage Symfonia ERP, które dają możliwość sprawdzenia danych kontrahenta czy przebiegu transakcji. Dzięki współpracy z serwisami NIP i VIES, istnieje sposobność weryfikacji statusu klienta (czy jest czynnym płatnikiem VAT lub czy jest zarejestrowany jako prowadzący handel w obrębie UE).

Więcej informacji na temat nowych regulacji prawnych znajduje się na stronie www.pulapkivat.pl. Dzięki dostępnemu na stronie testowi, każdy ma możliwość sprawdzenia swojej wiedzy na temat regulacji prawnych w zakresie VAT z dnia 01.12.2016 r. Dodatkowo, każdy zainteresowany może pobrać darmowego e-booka, poruszającego zagadnienia związane ze zmienioną ustawą o VAT.