Upewnij się, czy nienależne świadczenia pobrane z ZUS także powinny się przedawniać

Kobieta w 1997 r. uległa wypadkowi przy pracy. Z tego tytułu pobierała najpierw zasiłek chorobowy a później świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia wypadkowego. Jednak – jak się okazało w późniejszym postępowaniu – od lutego do kwietnia 1998 r. mimo pobierania świadczenia, wykonywała także pracę na rzecz spółki, za którą otrzymała wynagrodzenie.

ZUS w wyniku przeprowadzonej kontroli wydał decyzję, pozbawiając tą Panią świadczenia rehabilitacyjnego za okres luty - kwiecień 1998 r. i zobowiązał ją do zwrotu pobranego świadczenia.

Problem polegał na tym, że stosowna decyzja została wydana przez ZUS dopiero w marcu 2014 r., a więc blisko 16 lat po uzyskaniu spornych świadczeń. Od decyzji tej pani złożyła odwołanie do sądu.

Rozpoznający odwołanie stołeczny sąd rejonowy dostrzegł jednak poważny problem prawny – art. 84 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych stanowi bowiem, że nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, a w pozostałych przypadkach - za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata.

Sąd zauważył, że zgodnie z art. 84 ust. 7 ustawy systemowej należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń ulegają przedawnieniu po upływie 10 lat, licząc od dnia uprawomocnienia się decyzji ustalającej te należności.

Natomiast przepis nic nie mówi o tym, jaki może być maksymalny okres między wypłatą ostatniego nienależnego świadczenia a datą, do której organ ZUS może wydać decyzję o zwrocie.

W efekcie dotychczasowe orzecznictwo SN przyjmowało, że należności takie nie ulegają przedawnieniu, zaś sąd rejonowy uznał taką konstrukcję prawną za potencjalnie sprzeczną z Konstytucją.

Skierował więc pytanie prawne do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją normy wynikającej z art. 17 ust. 1 w zw. z art. 22 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa w związku z art. 84 ust. 1 i art. 84 ust. 3 ustawy systemowej, rozumianej w ten sposób, że dopuszcza wydanie decyzji nakazującej zwrot nienależnie pobranego świadczenia rehabilitacyjnego bez względu na upływ czasu.

Trybunał w wyroku zapadłym 6 lipca 2016 r. (sygn. P 131/15) uznał sporne przepisy za niezgodne z Konstytucją. Zdaniem TK powodem było przyznanie ZUS zbyt daleko idących uprawnień, a to narusza zasadę stabilizacji sytuacji prawnej jednostki będącej jednym z przejawów jej bezpieczeństwa prawnego.

Ponadto TK wskazał, że bezterminowe uprawnienie przysługuje wyspecjalizowanej państwowej jednostce organizacyjnej, od której należy oczekiwać, że powierzone jej zadania będzie wykonywała rzetelnie i w miarę możliwości – bez zbędnej zwłoki.

Tymczasem art. 84 ust. 3 ustawy systemowej usprawiedliwia lub, co gorsza, sprzyja opieszałości organu rentowego. Jest to więc niedopuszczalna redukcja uprawnień ubezpieczonych.

W konkluzji Trybunał uznał za celowe wprowadzenie czasowego ograniczenia możliwości żądania przez ZUS zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

KOMENTARZ EKSPERTA: Michał Culepa, prawnik, specjalista z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, doświadczony trener i wykładowca

Wprawdzie omówiony wyżej wyrok TK nie został opublikowany, jednak ma on istotny walor dla oceny uprawnień ZUS w razie zaistnienia podobnego sporu.

Warto zwrócić uwagę jednak, że wspomniany brak terminu przedawnienia zwrotu nienależnie pobranych świadczeń jest jednym z nielicznych, jeżeli nie jedynym przypadkiem, kiedy to należność publicznoprawna nie podlega przedawnieniu.