Klauzule niedozwolone dotyczą tylko przedsiębiorcy, któremu wytoczono skargę

Michał Culepa

Autor: Michał Culepa

Dodano: 8 grudnia 2015

Tak zwana rozszerzona prawomocność klauzuli niedozwolonej wpisanej do rejestru Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumenta dotyczy tylko przedsiębiorcy, przeciwko któremu wszczęto postępowanie o stosowanie takiej klauzuli. Wyrok nie jest wiążący dla innych  przedsiębiorców, którzy nie brali udziału w sprawie. Takie stanowisko prezentuje Sąd Najwyższy, poznaj szczegóły sprawy i komentarz eksperta.

Czego dotyczyła omawiana sprawa?

Kodeks postępowania cywilnego przewiduje możliwość złożenia skargi o uznanie postanowień wzorca umowy, stosowanego przez przedsiębiorcę w stosunkach z konsumentami, za niedozwolony. Powództwo w tych sprawach może wytoczyć każdy, kto według oferty pozwanego mógłby zawrzeć z nim umowę zawierającą postanowienie, którego uznania za niedozwolone żąda się.

Powództwo może wytoczyć także organizacja pozarządowa, do której zadań statutowych należy ochrona interesów konsumentów, powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów oraz Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, a także zagraniczna organizacja wpisana na listę organizacji uprawnionych w państwach UE do wszczęcia postępowania o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone.

Jeżeli dana klauzula zamieszczona we wzorcu umownym zostanie uznana przez stołeczny sąd ochrony konkurencji i konsumentów (funkcję tą pełni warszawski Sąd Okręgowy w I instancji i podobnie Sąd Apelacyjny w Warszawie – jako II instancja, skargi kasacyjne w tych sprawach, rozpatruje – podobnie jak w innych – Sąd Najwyższy), wówczas Prezes UOKiK umieszcza ją z urzędu w rejestrze postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone (tzw. rejestr klauzul niedozwolonych, prowadzony przez UOKiK).

Problemem okazała się jednak skuteczność obowiązywania wpisów w rejestrze klauzul niedozwolonych. Zgodnie z art. 47943 kpc tzw. rozszerzona prawomocność materialna wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolony oznacza, że wyrok prawomocny ma skutek nie tylko między stroną skarżącą i pozwanym przedsiębiorcą, ale jest też skuteczny wobec osób trzecich od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do rejestru klauzul niedozwolonych.

Część doktryny i orzecznictwa uznała, że rozszerzona skuteczność wpisu oznacza, że nie tylko pozwany przedsiębiorca nie może stosować zabronionej przez sąd OKiK klauzuli, ale także inni, z tej samej branży, takich postanowień stosować nie mogą.

Inny pogląd ograniczał zastosowanie wpisu do rejestru klauzul niedozwolonych tylko do pozwanego przedsiębiorcy. Nie mógł on więc po prawomocnym orzeczeniu o uznaniu klauzuli za niedozwoloną nadal jej stosować. Jednak orzeczenie to nie mogłoby być stosowane bezpośrednio przez innych przedsiębiorców.

Pytanie prawne Pierwszego Prezesa SN

Wobec takich rozbieżności, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego skierował do Izby Cywilnej SN wniosek o rozpoznanie pytania prawnego: Czy wpis uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do rejestru klauzul niedozwolonych, powoduje, że przewidziana w art. 47943 kpc rozszerzona skuteczność prawomocnego wyroku będącego podstawą tego wpisu stoi na przeszkodzie postępowaniu w przedmiocie kontroli postanowienia tej samej treści, zawartego w innym wzorcu umowy, stosowanym przez przedsiębiorcę, przeciwko któremu został wydany ten wyrok, bądź przez innego przedsiębiorcę?​

Rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego

SN obradując w składzie 7 sędziów stwierdził, że:

1)    prawomocność materialna wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone wyłącza powództwo o uznanie za niedozwolone postanowienia tej samej treści normatywnej, stosowanego przez przedsiębiorcę pozwanego w sprawie, w której wydano ten wyrok,

2)    prawomocność materialna wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone - także po wpisaniu tego postanowienia do rejestru - nie wyłącza powództwa o uznanie za niedozwolone postanowienia tej samej treści normatywnej, stosowanego przez przedsiębiorcę niebędącego pozwanym w sprawie, w której wydano ten wyrok.

Jakie wnioski płyną z orzeczenia?

W opisywanej uchwale SN uznał węższy zakres tzw. rozszerzonej prawomocności umownych klauzul niedozwolonych. Oznacza on w praktyce, że wpis danej klauzuli do rejestru UOKiK wiąże w gruncie rzeczy wyłącznie przedsiębiorcę, którego dotyczyła skarga rozpoznawana przez sąd OKiK. 

Pozostałe firmy, które stosują podobne, niedozwolone już klauzule, narażają się także na podobne skargi. Ale nie dotyczy ich bezpośrednio wydany przez sąd OKiK wyrok.

Konsumenci i ich przedstawiciele mogą podważyć niedozwolone postanowienia umowne w odrębnych skargach.

Uchwała składu 7 sędziów z 20 listopada 2015 r.  (sygn. III CZP 17/15)

Michał Culepa

Autor: Michał Culepa

prawnik, specjalista z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, współpracownik merytoryczny największych wydawnictw prawniczych. Doświadczony trener i wykładowca.
Nie ma jeszcze komentarzy do tego dokumentu.
Zaloguj się aby dodać komentarz