Czy sądy i notariusze wesprą podatników podatku od spadków i darowizn

Zgodnie  z art. 1 ust. 1  ustawy 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn, opodatkowaniu tym podatkiem podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Polski lub  wykonywanych  tutaj praw majątkowych,  m.in. tytułem dziedziczenia, a także zapisu zwykłego, dalszego zapisu, zapisu windykacyjnego, czy polecenia testamentowego. Oznacza to, że od nabycia spadku co do zasady trzeba zapłacić wspomnianą daninę. Podatek oblicza się od wartości nabytego majątku ponad kwotę wolną.

Jeśli jednak podatnik otrzymał np. spadek po członku najbliższej rodziny, to może skorzystać z całkowitego zwolnienia od podatku. Aby tak się stało, musi należeć do tzw. zerowej grupy podatkowej względem zmarłego. Zgodnie z art. 4a ust. 1  ustawy o podatku od  spadków i darowizn, zalicza  się do niej jego:

• małżonka,
• zstępnych – dzieci, wnuków, prawnuków,
• wstępnych – rodziców, dziadków pradziadków,
• pasierbów;
• rodzeństwo,
• ojczyma oraz macochę.

Co istotne, każdy ze spadkobierców składa oddzielne zgłoszenie SD-Z2. Niedochowanie wskazanego terminu będzie się wiązać z koniecznością zapłaty podatku (na zadach  określonych dla I  grupy podatkowej). 

Wyjątek dotyczy sytuacji, gdy o otrzymaniu w spadku rzeczy lub praw majątkowych nabywca dowiedział się po upływie 6 miesięcy od powstania obowiązku podatkowego. Wówczas zachowuje prawo do całkowitego zwolnienia od podatku, pod warunkiem, że zgłosi te rzeczy lub prawa majątkowe naczelnikowi urzędu skarbowego nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu, oraz uprawdopodobni fakt późniejszego powzięcia wiadomości o ich nabyciu (art. 4a ust. 2  ustawy o podatku od spadków i darowizn).

Spadkobiercy mają jednak trudności ze stosowaniem tych przepisów, na co  zwrócił uwagę także Rzecznik Praw Obywatelskich. Poinformował on o przypadkach niedotrzymania przez podatników 6-miesięcznego terminu na zgłoszenie w urzędzie skarbowym nabycia spadku na formularzu SD-Z2. Przy czym wyjaśnił,  że jako przyczynę uchybień tego terminu wskazują oni brak wiedzy lub niedoinformowanie o warunkach formalnych koniecznych do uzyskania zwolnienia.

RPO podniósł zarazem, że według sądów administracyjnych niedotrzymanie powyższego terminu wywiera skutek prawny w postaci definitywnej utraty prawa do zwolnienia – bez względu na przyczynę uchybienia. Co istotne, termin ten nie może być przywrócony. W takiej sytuacji jedyną drogą jest zwrócenie się o udzielenie ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego. Jednakże  fiskus zazwyczaj odmawia jej udzielenia. RPO  stwierdził wręcz,  że analiza spraw wpływających do jego Biura  wskazuje, że pozytywne rozpatrzenie takiego wniosku  przez fiskusa bez ingerencji sądu administracyjnego jest praktycznie niemożliwe. Nawet w przypadku stwierdzenia przesłanki ważnego interesu podatnika lub interesu społecznego, działając w granicach uznania administracyjnego, organy odmawiają umorzenia zaległości podatkowej z odsetkami. W niektórych przypadkach rozstrzygnięcia skarbówki są korygowane w kontroli sądowo-administracyjnej. Niemniej jednak takie postępowania trwają latami i nie zawsze kończą się pozytywnym dla podatnika rozstrzygnięciem.

W związku z tym Rzecznik Praw Obywatelskich podjął kolejną interwencję w tej sprawie. W skierowanym do Ministra Finansów piśmie z 12 listopada 2024 r. (nr V.511.526.2024.EG) przypomniał, że RPO apelował już o rozważenie zasadności rezygnacji z konieczności zgłoszenia w 6-miesięcznym terminie. Resort finansów nie zgodził się jednak z tym postulatem, uznawszy  całkowitą rezygnację z dokonania takiego zgłoszenia za niezasadną z punktu widzenia prawidłowości działania i szczelności systemu podatkowego.

Alternatywnie Rzecznik wniósł o inne działania dla wzmocnienia sytuacji podatników, którzy z niezawinionych przyczyn lub z powodu niedoinformowania nie dopełnili warunków niezbędnych do skorzystania ze zwolnienia. W  jego  ocenie otrzymanie przez obywatela klarownego pouczenia mogłoby przyczynić się do zmniejszenia przypadków, gdy z powodu niewiedzy podatnika minął omawiany 6-miesięczny termin.