Zmienią się zasady odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych

Regulacje zawarte w projekcie zakładają kompleksową nowelizację ustawy z 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (tekst jedn.: Dz. U. z 2020 r. poz. 358 ze zm.). Jak wynika z jego uzasadnienia, celem zmian jest zapewnienie większej skuteczności rozwiązań prawnych określających zasady tej odpowiedzialności, zwłaszcza pod kątem zwalczania poważnej przestępczości gospodarczej i skarbowej. Praktyka wskazuje bowiem na jego znikomą skuteczność. Liczba spraw prowadzonych wobec podmiotów zbiorowych jest niewielka, zaś postępowania przeciwko nim należą do rzadkości. Sprawiło to, że wiele takich podmiotów mogło się wzbogacić w wyniku przestępstwa lub przestępstwa skarbowego. Przeprowadzone analizy wskazują również na nieznaczną wysokość kar nakładanych w trybie ustawy, co wskazuje na to, że jest ona używana głównie wobec małych podmiotów zbiorowych. Według projektodawców wypacza to koncepcję odpowiedzialności osób prawnych i prowadzi do wniosku, że przyjęty w Polsce model nie sprawdził się.

Realizacji celów przyświecających w tym zakresie autorom projektu ma służyć m.in. zakreślenie nowego kręgu podmiotów, które będzie można pociągać do odpowiedzialności na podstawie powołanych regulacji. Nowelizacja zmierza do tego, aby regulacje te były stosowane  względem dużych podmiotów, w tym dużych przedsiębiorstw, które są w stanie, zarówno organizacyjnie ,jak i finansowo, wdrożyć odpowiednie regulacje wewnętrzne (wewnętrzne procedury zgodności – compliance). Koszty tych procedur przekraczają  natomiast możliwości finansowe małych i średnich przedsiębiorstw. Dlatego zmiany zmierzają do ograniczenia podmiotów, do których te przepisy znajdą zastosowanie.

Po nowelizacji wspomnianymi przepisami zostaną objęte np. takie podmioty zbiorowe jak osoby prawne i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, którym odrębne przepisy przyznają zdolność prawną, w tym również spółki handlowe z udziałem Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub związku takich jednostek, spółki kapitałowe w organizacji, podmioty w stanie likwidacji oraz przedsiębiorcy niebędący osobą fizyczną –  z wyjątkiem m.in. podmiotów zbiorowych:

• zatrudniających w co najmniej jednym roku z 2 ostatnich lat obrotowych mniej niż 500 pracowników albo osiągających roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz z operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 100 milionów euro i niebędących mikroprzedsiębiorcą, małym przedsiębiorcą ani średnim przedsiębiorcą w rozumieniu art. 7 ust. 1 ustawy z 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców,
•  których głównym celem ustawowym lub statutowym nie jest prowadzenie działalności gospodarczej.

Istotną zmianą w stosunku do dotychczasowych regulacji w tym zakresie ma być również podniesienie limitów kar pieniężnych, które mogą być nakładane na podmioty zbiorowe. Obecnie sąd może nałożyć na taki podmiot karę pieniężną od 1.000 zł do 5.000.000 zł, nie wyższą jednak niż 3% przychodu osiągniętego w roku obrotowym, w którym popełniono czyn zabroniony będący podstawą odpowiedzialności podmiotu zbiorowego. Tak wynika z art. 7 ww. ustawy dotyczącej  odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Natomiast jeśli chodzi o przestępstwa przeciwko środowisku, przedział odpowiedzialności zawiera się w kwotach 10.000 zł – 5.000.000 zł.

Projekt nowelizacji zawiera również wiele innych rozwiązań dotyczących odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Jednym z najistotniejszych jest likwidacja warunku prejudykatu, tj.  uprzedniego skazania osoby fizycznej w celu pociągnięcia podmiotu zbiorowego do odpowiedzialności. Nowe regulacje mają wejść w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ich ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.

Według autorów nowelizacji, projektowana regulacja pozytywnie wpłynie zarówno na sektor dużych jak i małych oraz średnich przedsiębiorstw. Dzięki przepisom projektowanej ustawy, organy ścigania zyskają znacznie bardziej efektywne narzędzie służące pociąganiu do odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Wzmocni to znacząco warunki uczciwej konkurencji, skutecznie niwelując zyski podmiotu zbiorowego – przedsiębiorcy pochodzące z czynu zabronionego.

Źródło:

• projekt (z 29 sierpnia 2022 r.) ustawy o zmianie ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary.