Zdaniem SN: Agent musi otrzymać dodatkowe wynagrodzenie za przejęcie odpowiedzialności za umowę od klienta

Mężczyzna, który był zatrudniony na podstawie umowy agencyjnej odwołał się do sądu, kiedy to spółka, która zawarła z nim umowę zażądała zwrotu wypłaconych mu prowizji.

Jako agent mężczyzna pośredniczył w zawieraniu umów leasingu pomiędzy spółką a jej klientami. Za to otrzymywał od spółki ustalone w umowie wynagrodzenie prowizyjne.

W umowie znajdowała się klauzula, zgodnie z którą, w przypadku gdyby leasingobiorca, który zawarł umowę ze spółką za pośrednictwem agenta, spóźnił się ze spłaceniem jednej z trzech rat leasingowych więcej niż 60 dni, spółka miała prawo żądać zwrotu prowizji wpłaconej agentowi  z tytułu pośrednictwa przy zawarciu takiej umowy.

Tą klauzulę umowną spółka zdecydowała się zastosować przeciwko agentowi, gdy okazało się, że kilku klientów zalega z płatnościami za leasing. Spółka zażądała wówczas zwrotu łącznie ponad 282 tys. zł wypłaconych prowizji. Spółka skierowała najpierw do sądu nakaz zapłaty, ale agent odwołał się od niego. Sprawa trafiła więc na zwykłą drogę sądową.

Spółka przegrywała sprawy przed kolejnymi instancjami.

Tymczasem umowa agenta ze spółką w ogóle dodatkowego wynagrodzenia nie przewidywała, agent nie miał też z tytułu dodatkowego obowiązku umownego żadnych innych korzyści. Ponadto brakowało sprecyzowania, w jaki sposób mocodawca ma informować agenta o niewykonaniu umowy.

Sądy oddaliły więc kolejno: pozew, apelację, a SN – skargę kasacyjną spółki – mocodawcy agenta.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu swojego wyroku wskazał, że ustalenia procesowe wykazały w pierwszej kolejności brak należytego poinformowania agenta o problemach spółki leasingowej z klientami. Agent nie miał więc możliwości zapobieżenia konsekwencjom finansowym.

Sąd Najwyższy przypomniał, że prowizja del credere ma być tak skonstruowana, że za dodatkowym wynagrodzeniem agent przejmuje odpowiedzialność za klienta i w razie nierzetelnego wykonywania umowy musi wprawdzie zwrócić prowizję, ale ma zarazem do niesolidnego klienta roszczenie o zapłatę utraconej prowizji.

Tu zaś skonstruowano umowę tak, że spółka otrzymała wszystkie korzyści i zabezpieczenia przed potencjalnymi szkodami wynikającymi z niewykonania umów – nie zapłacenia rat leasingowych czy opóźnień w ich opłacaniu. Zaś cała odpowiedzialność za to przeszła na agenta, który przejął ją bez jakiegokolwiek wynagrodzenia.

W efekcie agent, mimo wykonanej usługi, w razie nierzetelnego wykonania przez klienta umowy, bez swojej winy może być pozbawiony jakiegokolwiek wynagrodzenia. Takie postanowienia umowne są niedopuszczalne – uznał Sąd Najwyższy. Świadczenie nieodpłatnych usług przez agenta jest bowiem sprzeczne z naturą umowy agencyjnej, która jest umową zawsze odpłatną.

Umowa agencyjna jest jedną z głównych – obok zlecenia, umowy o dzieło, lub innych umów o świadczenie usług – umów na podstawie której są zatrudniane osoby fizyczne. Agentowi za wykonane usługi pośrednictwa przy zawieraniu umów w imieniu i na rzecz mocodawcy należy się stosowne wynagrodzenie, a co najmniej – prowizja. To oznacza, że umowa agencyjna jest zawsze umową odpłatną i nie może zawierać postanowień, które pozbawiłyby agenta jakiegokolwiek wynagrodzenia za wykonane usługi na rzecz mocodawcy.