Przedawnienie roszczeń po nowelizacji przepisów Kodeksu cywilnego

Ustawa z 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (dalej: „nowelizacja”) wprowadziła zasadnicze zmiany odnoszące się nie tylko do terminów, ale przede wszystkim do zasad obliczania terminów przedawnienia cywilnoprawnych roszczeń majątkowych. Ustawodawca zdecydował się również wzmocnić prawa konsumentów względem przedsiębiorców i skrócić ogólny termin przedawnienia roszczeń.

Największe wątpliwości może budzić jednak wprowadzenie przez ustawodawcę do obrotu prawnego regulacji, które różnicują możliwość korzystania z przywileju zarzutu przedawnienia w zależności od tego, czy podmiot funkcjonuje w obrocie jako konsument czy przedsiębiorca. Kluczowe pozostaje zatem pytanie, czy powyższa kwestia nie narusza konstytucyjnej zasady równości wobec prawa?

Zgodnie ze znowelizowanym art. 118 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 2018 r., poz. 1025, dalej jako: k.c.) podstawowy termin przedawnienia wynosi aktualnie sześć lat, pod warunkiem że przepis szczególny nie stanowi inaczej. Jest to zasadnicza zmiana
w porównaniu do uprzednio obowiązującego terminu, który wynosił dziesięć lat. Warto podkreślić, że modyfikacjom nie uległ termin przedawnienia określony dla roszczeń
o świadczenia okresowe oraz roszczeń dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej, który wynosi tak jak dotychczas trzy lata.

W art. 118 k.c. dodano również regulację, która określa nowy sposób obliczania terminów przedawnienia wynoszących dwa lub więcej lat. W takich przypadkach koniec okresu przedawnienia będzie przypadał na ostatni dzień roku kalendarzowego. W praktyce oznacza to, że moment podnoszonego przedawnienia będzie przedłużony do końca roku kalendarzowego.

Zmiany spowodowały też skrócenie dziesięcioletniego terminu przedawnienia roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem albo ugodą sądową, który w aktualnym brzmieniu wynosi sześć lat. W tym zakresie art. 125 k.c. wskazuje na roszczenia stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego. Okresowi sześcioletniego przedawnienia podlegały będą również tytuły prawne zatwierdzone ugodą zawartą przed sądem bądź sądem polubownym, jak również ugodą zawartą przed mediatorem i w następstwie uznanej przez sąd.

Uzasadnione wątpliwości budzi wdrożenie zróżnicowanych zasad przedawnienia roszczeń
w obrocie gospodarczym w przypadkach zachodzącej relacji gospodarczej pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem. Nieuprawnione wydaje się działanie ustawodawcy zmierzające do poprawy sytuacji konsumentów kosztem przedsiębiorców, co rozważyć należy
w odniesieniu do zagwarantowanej przez Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej zasady równości wobec prawa.

Szczególną uwagę przedsiębiorcy powinni zwrócić na art. 117 § 2¹ k.c. Zgodnie z tym przepisem,  po upływie terminu przedawnienia niedopuszczalne jest domaganie się przez przedsiębiorcę zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi. Powyższa zmiana z praktycznego punktu widzenia oznacza, że w momencie upływu okresu przedawnienia podmiot będący wierzycielem (przedsiębiorcą) nie będzie uprawniony dochodzić przymusowej realizacji swojego roszczenia. Natomiast sąd rozpoznający sprawę dotyczącą konsumenta będzie obowiązany z urzędu dokonać analizy, czy upłynął termin przedawnienia takiego roszczenia.

Tym samym ustawodawca zdecydował się dokonać niespotykanej dotąd modyfikacji przedawnienia. Przed nowelizacją przepisów zarzut przedawnienia mógł być bowiem podniesiony wyłącznie przez samego pozwanego.

Nowelizacja Kodeksu cywilnego wprowadza do obrotu gospodarczego szczególne przepisy przejściowe, które odmiennie określają zagadnienie przedawnienia cywilnoprawnych roszczeń majątkowych względem przedsiębiorców i konsumentów. Warto zwrócić uwagę na treść art. 5 ust. 3 nowelizacji, w myśl którego do przysługujących konsumentowi roszczeń powstałych przed 9 lipca 2018 r. i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, których terminy przedawnienia są określone w art. 118 i art. 125 § 1 k.c., stosuje się dotychczasowy dziesięcioletni okres przedawnienia.

W tym zakresie porównania wymaga wdrożona przez ustawodawcę zasada, zgodnie z którą roszczenia przedsiębiorców przedawnione wobec konsumentów, co do których do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy nie podniesiono zarzutu przedawnienia, podlegają z tym dniem skutkom przedawnienia (art. 5 ust. 4 nowelizacji).

W praktyce przedsiębiorcy muszą mieć więc świadomość tego, że w takim przypadku na podstawie art. 117 § 2¹ k.c. sąd zobowiązany będzie rozważyć przedmiotowe przedawnienie
z urzędu, bez względu na zarzut zgłoszony przez pozwanego.