Klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania. Co w praktyce oznaczają nowe przepisy?

15 lipca 2016 r. weszła w życie klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania. Wprowadzająca ją nowelizacja Ordynacji podatkowej z 13 maja 2016 r. zdefiniowała unikanie opodatkowania jako „czynność dokonaną przede wszystkim w celu osiągnięcia korzyści podatkowej, sprzecznej w danych okolicznościach z przedmiotem i celem przepisu ustawy podatkowej, nie skutkującą osiągnięciem korzyści podatkowej, jeśli sposób działania był sztuczny”.

Sposób działania uznaje się za sztuczny, jeśli na podstawie istniejących okoliczności należy przyjąć, że nie zostałby on zastosowany przez podmiot działający rozsądnie i kierujący się zgodnymi z prawem celami innymi niż osiągnięcie korzyści podatkowej sprzecznej z przedmiotem i celem przepisu ustawy podatkowej.

Jako przykłady działań sztucznych nowelizacja wskazuje, m.in. występowanie: nieuzasadnionego dzielenia operacji; angażowania podmiotów pośredniczących mimo braku uzasadnienia gospodarczego; elementów prowadzących do uzyskania stanu identycznego lub zbliżonego do stanu wyjściowego; elementów wzajemnie się znoszących lub kompensujących; ryzyka gospodarczego przewyższającego spodziewane korzyści inne niż podatkowe w takim stopniu, iż należy uznać, że rozsądnie działający podmiot nie wybrałby tego sposobu działania.

W świetle znowelizowanych przepisów korzyścią podatkową jest: niepowstanie/odsunięcie w czasie powstania zobowiązania podatkowego, obniżenie jego wysokości albo powstanie/zawyżenie straty podatkowej, powstanie nadpłaty/prawa do zwrotu podatku albo podwyższenie nadpłaty/kwoty zwrotu.

Zastosowanie klauzuli przez Ministra Finansów skutkować będziepominięciem skutków podatkowych czynności (dokonanej przede wszystkim w celu osiągnięcia korzyści podatkowej, jeżeli sposób działania był sztuczny) lub określeniem konsekwencji podatkowych na podstawie innej czynności, której podmiot mógłby w danych okolicznościach dokonać, jeżeli działałby rozsądnie i kierował się zgodnymi z prawem celami innymi niż osiągnięcie korzyści podatkowej sprzecznej z przedmiotem i celem przepisu ustawy podatkowej.

Klauzula znajdzie zastosowanie, gdy korzyść podatkowa (lub ich suma) w danym okresie rozliczeniowym (lub z tytułu danej czynności) przekroczy 100 tys. zł.

Minister Finansów będzie natomiast wydawał tzw. opinie zabezpieczające, które mają zagwarantować, że określone działania podatnika nie będą ocenione jako unikanie opodatkowania – koszt wydania takiej opinii to 20 tys. zł. Co ważne, opinia może dotyczyć czynności planowanych lub rozpoczętych, ale także już dokonanych. Dodatkowo należy wspomnieć, iż zarówno opinia zabezpieczająca, jak i odmowa jej wydania będzie zaskarżalna do sądu administracyjnego.

   Nowe przepisy mają zastosowanie do korzyści podatkowej uzyskanej po dniu wejścia w życie nowelizacji (a nie do czynności podjętych po tym dniu – jak zakładał pierwotny projekt nowelizacji). Tym samym, jeżeli podatnik uzyskał korzyść podatkową począwszy od 15 lipca 2016 r., to Minister Finansów będzie uprawniony do zakwestionowania wszelkich czynności, stanowiących unikanie opodatkowania, które doprowadziły do jej uzyskania nawet, jeżeli dokonano ich jeszcze przed dniem wejścia w życie nowelizacji. W tym kontekście nowym przepisom zarzucano retroaktywność, tj. niedopuszczalne – co do zasady – w prawie podatkowym działanie wsteczne wprowadzanych przepisów.