Wykreślenie podatnika z rejestru czynnych podatników VAT. Ważna uchwała NSA

23 października 2023 r. NSA w uchwale 7 sędziów (sygn. sygn. I FPS 3/23) orzekł, że wykreślenie podatnika z rejestru czynnych podatników VAT w związku z zastosowaniem tzw. blokady STIR nie wymaga formy decyzji podatkowej i może nastąpić poprzez dokonanie zwykłej czynności materialno-technicznej.

Wyrokiem z 5 września 2019 r. WSA w Warszawie stwierdził bezskuteczność czynności organu podatkowego polegającej na wykreśleniu z rejestru podatników VAT spółki, co do której zachodziło podejrzenie, że dokonuje wyłudzeń skarbowych.

Wykreślenie było skutkiem blokady konta bankowego spółki dokonanej przez Szefa KAS, a sam spór dotyczył kwestii, czy w takiej sytuacji organ podatkowy jest zobowiązany wydać decyzję o wykreśleniu – a tym samym formalnie poinformować spółkę o jej usunięciu z rejestru podatników VAT – czy jednak nie ma takiego obowiązku i może poprzestać na dokonaniu w tym zakresie czynności materialno-technicznej.

Ponieważ forma wykreślenia z rejestru nie wynika literalnie z przepisu będącego podstawą wykreślenia (art. 96 ust. 9 pkt 5 ustawy o VAT), do tej pory zdania na ten temat były w orzecznictwie podzielone. Sądy zajmowały w praktyce jedno z trzech możliwych podejść, orzekając, że wykreślenie podatnika z rejestru czynnych podatników VAT:

1. jest czynnością materialno-techniczną, która nie ma formy aktu administracyjnego (w związku z czym nie trzeba zawiadamiać o niej podatnika),
2. wymaga wydania decyzji przez organ podatkowy, albo też
3. jest czynnością materialno-techniczną, ale organ podatkowy ma obowiązek poinformować podatnika o wykreśleniu (i takie też podejście przyjął WSA w tej konkretnej sprawie).

W związku z pojawiającymi się rozbieżnościami i dążąc do ujednolicenia podejścia w tym zakresie, NSA zdecydował się rozstrzygnąć omawiane zagadnienie w składzie siedmiu sędziów.

Ostatecznie NSA stwierdził, że wykreślenie podatnika z rejestru czynnych podatników VAT w trybie art. 96 ust. 9 pkt 5 Ustawy o VAT następuje poprzez dokonanie zwykłej czynności materialno-technicznej, bez konieczności wydania decyzji.

W uzasadnieniu ustnym NSA odwołał się do przepisów regulujących wydawanie decyzji podatkowych i zwrócił m.in. uwagę, że scenariusz nakładający na organ podatkowy obowiązek wydania decyzji wymaga prowadzenia postępowania dowodowego i jest w związku z tym nadmiernie formalistyczny (szczególnie że w ocenie sądu podstaw do takiego podejścia nie daje też wykładnia gramatyczna art. 96 ust. 9 pkt 5 Ustawy o VAT).

NSA zwrócił także uwagę, że prawidłowe zastosowanie przez organ podatkowy powołanego przepisu i tak podlega kontroli sądowoadministracyjnej – możliwość zaskarżenia czynności materialno-technicznej przewidziano bowiem w ustawie Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (art. 3 § 2 pkt 4 PPSA).

Warto podkreślić, że uchwała NSA odnosi się wyłącznie do jednej z podstaw prawnych wykreślenia podatnika z rejestru VAT – tj. do sytuacji, w której organ podatkowy posiada informacje wskazujące, że podatnik ma zamiar wykorzystywać systemy bankowe do celów wyłudzeń skarbowych (art. 96 ust. 9 pkt. 5 Ustawy o VAT).

Treść i uzasadnienie uchwały nie powinny być zatem stosowane przez organy podatkowe rozszerzająco – tzn. także w pozostałych przypadkach, o których mowa w ust. 9 i 9a tego artykułu.

Trudno zatem przyjąć, że podatnik ma prostą i skuteczną drogę do zaskarżenia czynności organu podatkowego. Należy pamiętać także o tym, że procedura zaskarżenia (o ile okaże się w ogóle skuteczna) trwa od kilku do kilkunastu miesięcy, w trakcie których podmiot, który utracił status czynnego podatnika VAT, nie powinien dokonywać czynności opodatkowanych VAT i wystawiać faktur na rzecz swoich kontrahentów – a to już może skutkować nieodwracalnymi, negatywnymi konsekwencjami gospodarczymi.

Źródło:

• uchwała 7 sędziów NSA z  23 października 2023 r., sygn. akt I FPS 3/23 oraz
• wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 5 września 2019 r., sygn. III SA/Wa 726/19.

Aleksandra Kielar, menedżer w CRIDO

Joanna Homańczyk, menedżer w CRIDO

Aleksandra Zych, konsultant w CRIDO