Wyjaśnienia PIP na temat nowych przepisów związanych z rodzicielstwem

Ustawa z 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2023 r. poz. 641), która weszła w życie 26 kwietnia br., miała na celu m.in. wdrożenie do polskiego porządku prawnego unijnej dyrektywy tzw. work-life balance. Zmodyfikowała ona m.in. kodeksowe przepisy w zakresie zatrudniania, urlopów pracowniczych oraz rodzicielstwa. W związku z tym Państwowa Inspekcja Pracy przygotowała odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania w tym zakresie.

Czy pracownik, który od dnia 2 sierpnia 2022 r. do dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej miał prawo do urlopu rodzicielskiego albo jego części lub korzystał z urlopu rodzicielskiego albo jego części ma prawo do skorzystania z urlopu rodzicielskiego, w dłuższym wymiarze określonym w art. 182(1a) i art. 183 k.p.?

Tak, przepisy przejściowe zagwarantowały wyższy wymiar urlopu rodzicielskiego tym pracownikom-rodzicom, którzy mieli uprawnienie do urlopu rodzicielskiego lub jego części, bądź korzystali z takiego urlopu w okresie od dnia 2 sierpnia 2022 r. do dnia 26 kwietnia 2023 r.

Czy ojcu dziecka przysługuje urlop rodzicielski w wymiarze 9 tygodni na dziecko urodzone w 2020 roku?

Dodatkowe 9 tygodni urlopu rodzicielskiego przysługuje jedynie tym rodzicom, którzy mieli uprawnienie do urlopu rodzicielskiego lub jego części, bądź korzystali z takiego urlopu w okresie od dnia 2 sierpnia 2022 r. do dnia 26 kwietnia 2023 r. W przypadku wskazanym w pytaniu takie uprawnienie przysługiwałoby rodzicom, którzy we wskazanym powyżej okresie korzystali z części urlopu rodzicielskiego udzielonego w trybie tzw. „krótkiego wniosku” lub pozostała im jeszcze do wykorzystania „luźna” część tego urlopu. Zatem pracownik, który wykorzystał urlop rodzicielski przed 2 sierpnia 2022 r.  nie może skorzystać z nowych przepisów i zawnioskować o dodatkowe 9 tygodni urlopu.

Gdy rodzice dzielą się urlopem rodzicielskim w podstawowym wymiarze, komu przysługuje dodatkowe 9 tygodni? Ma to być nieprzenoszalna część na drugiego rodzica, jeśli oboje korzystali to dla kogo jest te 9 tygodni?

Jeśli każde z rodziców skorzystało już z co najmniej 9 tygodni urlopu rodzicielskiego, z pozostałej  puli urlopu mogą skorzystać oboje rodzice. Mogą też podzielić ten urlop pomiędzy siebie, o ile nie wyczerpali już limitu 5 części i dziecko nie skończyło 6 lat.

Dziecko urodziło się przed dniem 26 kwietnia 2023 r. (np. 1 lutego 2023 r.). W jakim okresie ojciec dziecka będzie mógł wykorzystać urlop ojcowski?

Pracownik-ojciec wychowujący dziecko w dniu 26 kwietnia 2023 r. ma prawo do urlopu ojcowskiego na zasadach określonych w przepisach dotychczasowych, nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 24. miesiąca życia. Oznacza to, że nowe przepisy w tym zakresie dotyczą dzieci urodzonych po 26 kwietnia 2023 r. W takim przypadku ojciec dziecka będzie miał rok na skorzystanie z tego uprawnienia.

Co z urlopem ojcowskim w sytuacji gdy ojciec wykorzystał tylko część a dziecko skończyło 12 miesięcy. Czy druga część przepada?

Po zmianie przepisów skrócił się czas na wykorzystanie urlopu ojcowskiego (z 24 miesięcy do 12 miesięcy). Jeśli więc dziecko urodzone po 26 kwietnia 2023 r. skończy 12 miesięcy, a tata nie wykorzysta w pełni urlopu, niewykorzystana część przepadnie.

Co z urlopem ojcowskim w sytuacji gdy ojciec wykorzystał tylko część a dziecko skończyło 12 miesięcy. Czy druga część przepada?

Po zmianie przepisów skrócił się czas na wykorzystanie urlopu ojcowskiego (z 24 miesięcy do 12 miesięcy). Jeśli więc dziecko urodzone po 26 kwietnia 2023 r. skończy 12 miesięcy, a tata nie wykorzysta w pełni urlopu, niewykorzystana część przepadnie.

Kiedy przysługuje pracownikowi zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej? Czy pracodawca może odmówić udzielenia zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem?

Pracownik może skorzystać z dodatkowego uprawnienia, jakim jest zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeśli natychmiastowa obecność pracownika jest niezbędna. Pracodawca obowiązany jest udzielić takiego zwolnienia na wniosek zgłoszony przez pracownika najpóźniej w dniu korzystania z tego zwolnienia.  Treść art. 148 (1) k.p. nie reguluje kwestii odmowy udzielenia takiego urlopu.   

Czy pracodawca może odmówić udzielenia urlopu opiekuńczego?

Art. 173 (1) Kodeksu pracy nie reguluje kwestii odmowy udzielenia urlopu opiekuńczego. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy, pracodawca jest obowiązany zwolnić pracownika od pracy, jeżeli obowiązek taki wynika z Kodeksu pracy. Jeżeli więc pracownik planuje skorzystać z urlopu opiekuńczego , powinien odpowiednio wcześniej, w terminie nie krótszym niż 1 dzień przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu, uprzedzić o tym pracodawcę i uzyskać jego zgodę. Jeśli pracownik zachowa ten termin i we wniosku wskaże wszystkie informacje, jakie są wymagane przepisem, nie ma podstaw, aby pracodawca odmówił pracownikowi udzielenia urlopu w dniu, w którym pracownik zgłasza chęć skorzystania z tego uprawnienia.

Czy pracodawca może żądać od pracownika dowodu poważnych względów medycznych w przypadku urlopu opiekuńczego oraz w przypadku zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej?

Przepis nie przewiduje, aby pracownik ubiegając się o urlop opiekuńczy przekazywał pracodawcy szczegółowo informacje o stanie zdrowia bliskiej osoby, czy też miał obowiązek dołączania do wniosku zaświadczenia lekarskiego. Pracodawca udzielając urlop opiera się więc na oświadczeniu pracownika.

Czy zgodnie z art. 173 (1) Kodeksu pracy urlop opiekuńczy można wykorzystać na opiekę na zdrowe dziecko np. w wakacje, ferie? Czy powody opieki muszą być wyłącznie medyczne?

Zgodnie z brzmieniem przepisu, pracownik będzie mógł korzystać z urlopu opiekuńczego w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia członkowi najbliższej rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga takiej opieki bądź wsparcia z poważnych względów medycznych. Nie ma więc możliwości, aby na podstawie tego przepisu skorzystać z takiego urlopu w innych przypadkach.

Źródło:

www.pip.gov.pl