NIK: gminy popełniają błędy w naliczaniu podatków lokalnych

Pomimo że we wszystkich skontrolowanych gminach nastąpiło zwiększenie dochodów własnych, to jednak w 24 z nich Najwyższa Izba Kontroli stwierdziła nieprawidłowości w ustalaniu, pobieraniu i egzekwowaniu tych dochodów.

Polegały one głównie na naliczaniu podatków lokalnych w nieprawidłowej wysokości lub też za niewłaściwy okres.

We wszystkich 28 skontrolowanych gminach wobec podmiotów posiadających zadłużenie z tytułu dochodów własnych podejmowano działania zmierzające do jego wyegzekwowania. Nie były one jednak rzetelne. W 26 gminach nie kierowano bowiem upomnień lub kierowano je z opóźnieniem, zaś działania dotyczące wystawiania tytułów wykonawczych prowadzono w sposób opieszały.

Ponadto w dwóch gminach nie podejmowano czynności mających na celu zapobieżenie przedawnieniu zaległości cywilnoprawnych oraz z tytułu podatków lokalnych w łącznej kwocie 33,3 tys. zł.

Postępowania w sprawach przyznawania ulg w spłacie zobowiązań z tytułu dochodów własnych prowadzone były przez organy wykonawcze gmin nierzetelnie i z naruszeniem m.in. przepisów Ordynacji podatkowej. Spośród 1070 postępowań podatkowych zakończonych przyznaniem przez wszystkie skontrolowane gminy ulg na łączną kwotę 28,8 mln zł, w 17 gminach, aż w 793 postępowaniach (74%) Izba ujawniła nieprawidłowości.

Organy podatkowe tych gmin niewłaściwie wywiązywały się bowiem m.in. z obowiązku zgromadzenia dowodów potwierdzających zaistnienie przesłanek uzasadniających udzielenie ulg, a mimo to wydano decyzje o ich przyznaniu w łącznej kwocie 9,8 mln zł.

Powtarzalność stwierdzonych nieprawidłowości i ich skala oraz nieprzeprowadzanie kontroli podatkowych wskazują, że w 21 skontrolowanych urzędach zawiodły ustanowione systemy kontroli zarządczej, o której mowa w art. 68 i 69 § 1 pkt 2 ustawy o finansach publicznych i nie zapewniono skutecznego nadzoru nad realizacją dochodów własnych. Przyjęte rozwiązania w systemach kontroli zarządczej nie zapobiegły bowiem wystąpieniu ustalonych przez NIK nieprawidłowości.

Z kontroli NIK wynika, że pracownicy wszystkich skontrolowanych urzędów weryfikowali dane wynikające z informacji/deklaracji podatkowych z dokumentami źródłowymi, z danymi otrzymanymi z organów nadzoru budowlanego, pochodzącymi z ewidencji gruntów i budynków oraz z ewidencji działalności gospodarczej.

Postępowania podatkowe w przypadku podatku od nieruchomości były prowadzone przez organy wykonawcze gmin na ogół prawidłowo, jednakże nieprawidłowości w tym zakresie stwierdzono w 10 gminach i dotyczyły one 16,1% zbadanych decyzji.

Polegały one głównie na niedoręczaniu decyzji podatkowych wszystkim współwłaścicielom nieruchomości oraz na wydawaniu decyzji podatkowych naliczających podatek od nieruchomości od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu nabycia nieruchomości, a nie od 1 stycznia roku następującego po roku, w którym budowa została zakończona albo w którym rozpoczęto użytkowanie budynku, do czego zobowiązywał art. 6 ust. 2 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych.

Ponadto w trzech gminach nieprawidłowo dokumentowano przeprowadzane czynności sprawdzające dane wynikające z informacji/deklaracji podatkowych z dokumentami źródłowymi z danymi otrzymanymi z organów nadzoru budowlanego oraz z danymi z ewidencji gruntów i budynków oraz ewidencji działalności gospodarczej.

We wszystkich skontrolowanych gminach podejmowano działania na rzecz zwiększenia dochodów własnych. Nie skorzystano jednak ze wszystkich możliwości ich zwiększania. Stwierdzono bowiem, że w szczególności nie pobierano wszystkich możliwych opłat określonych w art. 3–4 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, np. tylko w jednej gminie skorzystano z możliwości naliczania opłaty reklamowej, w ośmiu nie pobierano opłaty adiacenckiej, a w 11 gminach pobierano opłatę od posiadania psa (ponadto w okresie objętym kontrolą w trzech gminach uchylono uchwały w sprawie poboru tej opłaty).

Organy wykonawcze 10 skontrolowanych gmin nierzetelnie wywiązywały się również z obowiązku publikowania wykazów podmiotów, którym w zakresie podatków lub opłat udzielono ulg, odroczeń, umorzeń lub rozłożono na raty spłatę zobowiązań podatkowych oraz udzielono pomocy publicznej.