Wyrok trybunału europejskiego nie uchyla prawomocnej decyzji ZUS

Michał Culepa

Autor: Michał Culepa

Dodano: 4 lipca 2016

Nie można wznowić postępowania w sprawie prawomocnej decyzji ZUS odbierającej świadczenie emerytalne po wydaniu na rzecz uprawnionego korzystnego orzeczenia trybunału europejskiego i zasądzeniu przez ten trybunał odszkodowania lub zadośćuczynienia. Jednak sąd polski może ocenić, czy zasądzone przez trybunał świadczenie jest wystarczające.

Odmowa przyznania wcześniejszej emerytury była powodem wniesienia skargi do ETPC

Mężczyźnie ZUS decyzją z września 2002 r. odmówił prawa do wcześniejszej emerytury na podstawie przepisów nieobowiązującego już dziś rozporządzenia Rady Ministrów z 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz. U. Nr 28, poz. 149). Jak ustalił, schorzenie jego córki nie wymagało stałej opieki, która decydowała o uprawnieniu emerytalnym.

Osoba ta odwołała się od tej decyzji do sądu, ale przegrała proces. Sądy I i II instancji oddaliły jego odwołanie i apelację, a Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia kasacji do rozpoznania. W tej sytuacji mężczyzna odwołał się do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, który 10 września 2013 r. uwzględnił jego skargę w związku z naruszeniem art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (tzw. Europejskiej Konwencji Praw Człowieka) sporządzonego w Paryżu 20 marca 1952 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 36. poz. 175), zgodnie z którym każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego mienia.

Nikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym i na warunkach przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z ogólnymi zasadami prawa międzynarodowego, przy czym powyższe postanowienia nie będą jednak w żaden sposób naruszać prawa państwa do stosowania takich ustaw, jakie uzna za konieczne do uregulowania sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem powszechnym lub w celu zabezpieczenia uiszczania podatków bądź innych należności lub kar pieniężnych.

ETPC przyznał Janowi K. zadośćuczynienie w kwocie 10 tys. euro, przy czym w toku procesu rząd polski przyznał naruszenie konwencji w związku z pozbawieniem go prawa do wcześniejszej emerytury.

Po uzyskaniu tego orzeczenia Jan K. skierował do ZUS wniosek o wznowienie postępowania w sprawie wcześniejszej emerytury, powołując się na art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wskazując, że wyrok ETCP jest nową okolicznością w sprawie uzasadniającą wznowienie.

Orzeczenia sądów i rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego

ZUS odrzucił jednak wniosek, a mężczyzna odwołał się do sądu. Rozpoznający sprawę w I instancji Sąd Okręgowy dostrzegł w sprawie problem prawny dotyczący kwestii możliwości wznowienia postępowania po ostatecznym orzeczeniu trybunału europejskiego na podstawie art. 114 ustawy emerytalnej. Pytanie prawne dotyczące tej kwestii skierował do Sądu Najwyższego.

Jednak SN postanowieniem z 2 czerwca 2016 r. odmówił wydania uchwały z powodów formalnych.

W uzasadnieniu wskazał, że pytanie prawne zostało zadane „poza stanem faktycznym”, gdyż dotyczy ona nie tyle samej decyzji ZUS, ale wpływu orzeczenia ETCP na rozstrzygnięcie sprawy.

SN stwierdził ponadto, że rząd polski potwierdził złamanie przepisów konwencyjnych i zdecydował o poddaniu się obowiązkowi zadośćuczynienia. To spowodowało, że – mimo sprzeciwu powoda – ETCP nie nadał dalszego biegu sprawie i zasądził wskazane wyżej zadośćuczynienie.

Jednak wyrok ETCP ma wpływ na decyzję ZUS – uznał SN. Ujawnił bowiem naruszenie prawa międzynarodowego, praw jednostki. Konwencja Praw Człowieka i jej protokoły są ratyfikowane i weszły do polskiego porządku prawnego. Należy więc je uwzględnić, ale nie oznacza to, że ma dojść do wznowienia postępowania w sprawie przyznania świadczenia emerytalnego. Decyzje ZUS są bowiem prawomocne, a orzeczenie ETCP wiąże tylko w zakresie ustalenia naruszenia Konwencji czyli prawa międzynarodowego.

Natomiast to sąd krajowy może ocenić, czy naruszenie prawa polskiego w związku ze złamaniem Konwencji było na tyle poważne, że wymaga to oceny, czy zadośćuczynienie przyznane przez ETCP jest wystarczające, czy nie – stwierdził SN w konkluzji.

KOMENTARZ EKSPERTA: Michał Culepa, prawnik, specjalista z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, doświadczony trener i wykładowca

Wyrok trybunału międzynarodowego wskazujący na naruszenie praw człowieka może mieć wpływ na zobowiązanie państwa do wypłaty świadczenia odszkodowawczego.

Samo odszkodowanie lub zadośćuczynienie przyznane przez trybunał może być ocenione przez sądy polskie jako niewystarczające i poszkodowany może jeszcze starać się o dodatkowe odszkodowanie – o ile wykaże istotne naruszenie także prawa polskiego.

Jednak nie oznacza to możliwości wznowienia postępowania w sprawie, w której zapadła prawomocna decyzja ZUS, gdyż nie obowiązują tu przepisy analogiczne do tych, które bezpośrednio umożliwiają wznowienie postępowania po wyroku Trybunału Konstytucyjnego stwierdzającego niekonstytucyjność przepisu – postawy wydania spornej decyzji odmawiającej lub odbierającej świadczenie.

Michał Culepa

Autor: Michał Culepa

prawnik, specjalista z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, współpracownik merytoryczny największych wydawnictw prawniczych. Doświadczony trener i wykładowca.
Słowa kluczowe:
decyzja ZUS
Nie ma jeszcze komentarzy do tego dokumentu.
Zaloguj się aby dodać komentarz
Poradnia 48h

Jeśli masz jakiekolwiek pytania skorzystaj z indywidualnej porady grona naszych wybitnych Ekspertów.