Czy można pozbawić zasiłku tylko za okres faktycznej pracy

W sprawie rozpatrywanej przez sąd kobieta zatrudniona na umowę o pracę oraz umowę zlecenia zachorowała i ZUS zakwestionował jej prawo do zasiłku chorobowego w czasie wykonywania zlecenia. Sprawa znalazła swój finał w Sądzie Najwyższym, który opowiedział się po stronie kobiety.

Kobieta z umowy o pracę uzyskiwała bardzo niskie zarobki, dlatego w tej sytuacji wspomagał ją finansowo dorosły, pracujący syn, który niestety zmarł w kwietniu 2015 r.

Jej sytuacja finansowa stała się krytyczna, stąd podjęła dodatkowo pracę jako kasjerka na podstawie umowy zlecenia z inną firmą. Niestety wpadła w ciężką depresję i nie była w stanie normalnie funkcjonować i pracować.

W tej sytuacji 11 września 2015 r. firma, u której była zatrudniona na umowę o pracę rozwiązała z nią stosunek pracy za porozumieniem stron, z uwagi na brak możliwości efektywnego wykonywania przez nią pracy, spowodowany chorobą. Następnego dnia po zwolnieniu kobieta przeszła na zwolnienie lekarskie, które trwało aż do 10 marca 2016 r.

Przeczytaj także:

Czy pracownik może sam przerwać zasiłek chorobowy i wrócić do pracy

Ponieważ nadal obowiązywała ją umowa zlecenia, poinformowała więc zleceniodawcę, że nie może przyjść do pracy z powodu choroby. Jednak w odpowiedzi usłyszała, że skoro może chodzić (a taką adnotację zawierało zaświadczenie lekarskie), to musi przyjść do pracy i wywiązać się z umowy zlecenia, gdyż obowiązuje ją grafik. Zapewniono ją, że przebywanie na zwolnieniu lekarskim nie spowoduje problemów, ponieważ została zgłoszona do ZUS.

We wrześniu 2015 r. kobieta wykonywała jeszcze parokrotnie zlecenia, będąc w stanie wykonywać swoje usługi maksymalnie 2 godziny dziennie. Depresja się pogłębiała i ostatecznie pod koniec miesiąca września, oznajmiła zleceniobiorcy, że przestaje przychodzić do pracy z powodu złego stanu zdrowia. Zlecenie został rozwiązane.

W tej sytuacji ZUS zakwestionował jej prawo do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia lekarskiego, jakie trwało od września 2015 r. do lutego 2016 r.

Zdaniem ZUS z dniem 11 września 2015 r. ustało obowiązkowe ubezpieczenie chorobowe z umowy o pracę. Ale jeszcze w tym samym miesiącu kobieta miała podpisaną umowę zlecenia z inną firmą. Posiadała więc tytuł do objęcia jej dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, jakim była wykonywana umowa zlecenia, a zgodnie z art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa z 25 czerwca 1999 r. tj. ustawy zasiłkowej, zasiłek chorobowy, przysługujący po ustaniu tytułu do ubezpieczenia chorobowego nie przysługuje gdy osoba niezdolna do pracy kontynuuje działalność zarobkową lub podjęła działalność zarobkową stanowiącą tytuł do objęcia obowiązkowo lub dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym albo zapewniającą prawo do świadczeń za okres niezdolności do pracy z powodu choroby.

Przeczytaj także:

Renta i działalność gospodarcza. Czy przysługuje zasiłek w razie choroby

Jak powinien być liczony zasiłek po zakończeniu umowy o pracę

Zdaniem ZUS, kontynuowanie pracy na umowie zlecenia wykluczyło jej prawo do zasiłku.

Sprawa trafiła do sądu, który zmienił decyzje ZUS, przyznając byłej pracownicy zasiłek za okres od lutego do marca 2016 r.

Sąd uznał, że wykonywanie pracy na umowie zlecenia wykluczyło prawo do zasiłku, ale tylko za okres wykonywania pracy na zlecenie. Tym samym zasadnie ZUS orzekł o utracie zasiłku tylko za wrzesień. Co do pozostałych okresów zwolnień lekarskich, postępowania jeszcze się nie zakończyły, stąd sąd orzekł tylko o ostatnim spornym okresie niezdolności do pracy.

Rozstrzygnięcie to wzbudziło jednak wątpliwości sądu okręgowego, który rozpatrywał apelację ZUS. Sąd ten skierował do Sądu Najwyższego pytanie prawne dotyczące kwestii, czy w sytuacji w jakiej znalazła się ta ubezpieczona nie nabywa ona zasiłku chorobowego za cały okres trwania niezdolności do pracy po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, czy tylko za okres, w którym kontynuowała działalność zarobkową stanowiącą tytuł do objęcia dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym?

SN jednak nie udzielił odpowiedzi, ale przejął sprawę do rozpoznania i oddalił apelację ZUS, potwierdzając tym samym orzeczenie I instancji.

SN uznał bowiem, że udzielenie jednoznacznej odpowiedzi na tak zadane pytanie było niemożliwe – jest bowiem zbyt wiele podstaw do objęcia ubezpieczeniem chorobowym by udzielić odpowiedzi, która dotyczyłaby wszystkich tych przypadków.

Za to orzeczenie sądu I instancji było prawidłowe i zgodne z prawem i apelacja ZUS musiała być oddalona.

Zdaniem SN w sytuacji, w jakiej znalazła się odwołująca, zasiłek nie może przysługiwać tylko za okres, w którym została podjęta praca zarobkowa. Tym samym nie powinna ona tracić prawa do zasiłku za pozostałą część okresu, w którym była niezdolna do pracy, ale już nie wykonywała pracy zarobkowej, ani nie było już innych podstaw do objęcia jej ubezpieczeniem chorobowym, dobrowolnym czy obowiązkowym. Tego wymaga zasada sprawiedliwości, którą należy się kierować przy wykładni prawa – uznał SN.

Wyrokiem tym SN wykazał, że nie da się jednolicie określić reguł dotyczących utraty prawa do zasiłku, spowodowanej przez podjęcie lub wykonywanie pracy zarobkowej stanowiącej tytuł do ubezpieczenia. Ale zarazem SN podkreślił znaczenie ustalenia, czy i w jakich okolicznościach osoba podjęła pracę w trakcie niezdolności do pracy uprawniającej do zasiłku chorobowego. Sytuacja faktycznego „przymuszenia” przez zleceniodawcę (zamawiającego usługi) do wykonywania umówionych prac powoduje, że trudno przyjąć pełną dobrowolność podjęcia pracy, która mogłaby skutkować odebraniem prawa do zasiłku za cały okres. Jednak mimo to fakt podjęcia takiej pracy zarobkowej ma znaczenie, na co już zwrócił uwagę SN w wyroku z 4 czerwca 2012 r. (I UK 13/12). Jednak w kontekście sytuacji ubezpieczonej (która była wyjątkowo trudna i związana ze szczególnie niekorzystnym zbiegiem okoliczności (śmierć osoby bliskiej) SN przyjął, że utrata zasiłku może mieć miejsce, ale tylko w bardzo ograniczonym zakresie, obejmującym okres faktycznego podjęcia zatrudnienia. Dalszą kwestią może być jednak, czy taka umowa o świadczenie usług lub inna podobna, mogłaby być zakwestionowana jako wadliwie zawarta z uwagi na sytuację samej ubezpieczonej. To już jest jednak kwestia, której SN nie mógł ustalić ani rozstrzygnąć.