Kiedy mamy do czynienia z pracą nadliczbową?
Praca wykraczająca ponad obowiązujące normy czasu pracy, jak również wykonywana ponad przedłużony dobowy jej wymiar wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy, stanowi pracę w godzinach nadliczbowych.
Jest ona dopuszczalna w przypadku:
-
konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
-
szczególnych potrzeb pracodawcy, z wyłączeniem pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia.
Jaki jest limit godzin nadliczbowych?
Liczba godzin nadliczbowych przepracowanych z uwagi na szczególne potrzeby pracodawcy nie może przekroczyć dla jednego pracownika 150 godzin w roku kalendarzowym.
Kiedy można zwiększyć limit i do ilu godzin?
Limit można zwiększyć, pod warunkiem, że stosowne postanowienia w tej sprawie zostaną zawarte w układzie zbiorowym pracy lub regulaminie zakładowym.
Pracodawcy nie objęci układem zbiorowym pracy lub zwolnieni z obowiązku tworzenia regulaminu, zapis o zwiększeniu dopuszczalnej liczby godzin nadliczbowych wprowadzają do umów o pracę.
Limit może zostać zwiększony w ramach określonych granic. Co do zasady granicę tę wyznacza 416 godzin w roku kalendarzowym. Metodyka tego wyliczenia opiera się na liczbie 52 tygodni w roku i nieprzekraczalności 48 godzin tygodniowego czasu pracy łącznie z godzinami nadliczbowymi, czyli 8 nadgodzin tygodniowo (52 x 8 = 416).
Takie wyliczenie kwestionuje Główny Inspektorat Pracy oraz Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Zgodnie z ich stanowiskiem, przy ustalaniu limitu trzeba brać pod uwagę usprawiedliwione nieobecności wynikające z przepisów prawa pracy, a w głównej mierze prawo do urlopu wypoczynkowego.
W związku z tym, pracodawca który zamierza zwiększyć limit nadgodzin w skali roku, może go ustalić na poziomie:
-
384 godzin dla pracowników, którzy mają prawo do urlopu wypoczynkowego w rocznym wymiarze 20 dni,
-
376 godzin dla pracowników, którzy maja prawo do urlopu wypoczynkowego w rocznym wymiarze 26 dni.
Na marginesie warto dodać, że istnieją grupy zawodowe, które w zakresie limitu nadgodzin podlegają przepisom szczególnym. Są to na przykład kierowcy, dla których kwestie te reguluje ustawa o czasie pracy kierowców.
Rozliczenie godzin nadliczbowych wzór
Za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia przysługuje dodatek w wysokości:
1. 100% wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających:
a) w nocy,
b) w niedziele i święta nie będące dla pracownika dniami pracy zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
c) w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
d) za każdą godzinę pracy nadliczbowej z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, chyba że przekroczenie tej normy nastąpiło w wyniku pracy w godzinach nadliczbowych, za które pracownikowi przysługuje prawo do dodatku w wysokości określonej w pkt 1 lub 2.
2. 50% wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu, niż określone w pkt 1 a–c.
Co oznacza normalne wynagrodzenie za godziny nadliczbowe?
Kodeks pracy nie zawiera definicji normalnego wynagrodzenia. Stanowisko w tej sprawie wielokrotnie zajmował Sąd Najwyższy, miedzy innymi w wyrokach z 3 czerwca 1986 r. (I PRN 40/86), z 22 czerwca 2011 r. (II PK 3/11), oraz z 15 lutego 2012 r. (I PK 156/11).
Przez normalne wynagrodzenie należy zatem rozumieć to, które pracownik otrzymuje stale i systematycznie. Obejmuje ono zarówno wynagrodzenie zasadnicze wynikające ze stawki osobistego zaszeregowania pracownika, jak i dodatkowe jego składniki o charakterze stałym, jeżeli zatrudniony ma do nich prawo zgodnie z przepisami płacowymi obowiązującymi u danego pracodawcy. Do normalnego wynagrodzenia można także zakwalifikować premię. Dzieje się tak jeśli ma ona charakter stały, nie jest uzależniona od osiągnięcia określonych wyników w pracy, nie została objęta zadaniami wykonywanymi w godzinach nadliczbowych. Reasumując, podstawę normalnego wynagrodzenia za godziny nadliczbowe wylicza się z uwzględnieniem następujących składników:
-
wynagrodzenia zasadniczego wynikające ze stawki osobistego zaszeregowania zatrudnionego,
-
innych składników wynagrodzenia o stałym charakterze, które przysługują pracownikowi na podstawie przepisów płacowych obowiązujących w danej firmie, do których należą miedzy innymi:
-
dodatek stażowy,
-
dodatek funkcyjny,
-
premia stała, niezależna od wyników pracy,
-
inne stałe dodatki, w tym przysługujące w określonych branżach lub zawodach.
Jak wyliczyć normalne wynagrodzenie za godziny nadliczbowe?
W celu wyliczenia normalnego wynagrodzenia za nadgodziny należy sumę poszczególnych jego składników podzielić przez wymiar czasu pracy obowiązujący w danym miesiącu. Otrzymaną w ten sposób stawkę za 1 godzinę pomnożyć przez liczbę przepracowanych godzin nadliczbowych.
Jak obliczyć dodatek za godziny nadliczbowe?
Podstawę obliczenia dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych stanowi wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określone stawką miesięczną lub godzinową. Jeśli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony – 60% wynagrodzenia.
W celu obliczenia dodatku za 1 godzinę:
-
według składników wynagrodzenia określonych w stawce miesięcznej w stałej wysokości – należy tę stawkę podzielić przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu,
-
według zmiennych składników wynagrodzenia – wynagrodzenie ustalone według zasad obowiązujących przy wyliczaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy dzieli się przez liczbę godzin przepracowanych przez pracownika w okresie, z którego ustala się to wynagrodzenie.
Pkt 1 wskazuje sposób wyliczenia dodatku za 1 godzinę nadliczbową ze stawki osobistego zaszeregowania, przy czym przez liczbę godzin przypadających do przepracowania w danym miesiącu należy rozumieć nominalny wymiar czasu pracy dla danego miesiąca, wyliczony zgodnie z art. 130 Kodeksu pracy.
Z kolei ustalając kwotę dodatku z 1 nadgodzinę, o której mowa w pkt 2, czyli z wynagrodzenia zmiennego według zasad obowiązujących przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy, to zgodnie z rozporządzeniem urlopowym podstawę tego dodatku stanowią zmienne miesięczne składniki wynagrodzenia wypłacone pracownikowi w okresie3 miesięcy poprzedzających miesiąc świadczenia pracy nadliczbowej.
Należy przy tym pamiętać, że liczba godzin przepracowanych w okresie przyjmowanym do ustalenia wynagrodzenia urlopowego oznacza wszystkie faktycznie przepracowane godziny. Godziny nieprzepracowane z powodu np. absencji zdrowotnej, należy zatem odjąć od nominalnego wymiaru czasu pracy dla danego okresu, natomiast godziny nadpracowane np. nadliczbowe – dodać.
Jak wynagradzać za nadgodziny zatrudnionych pracowników w podstawowym systemie czasu pracy na cały etat?
Pracodawcy są zobowiązani do przestrzegania przepisów o czasie pracy i godzinach nadliczbowych. Wykonywanie zadań w godzinach wykraczających poza ustalone normy musi być przez pracodawcę odpowiednio wynagradzane.
Podstawowy system czasu pracy, to 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin tygodniowo w przyjętym okresie rozliczeniowym.
Pewną elastyczność w gospodarowaniu czasem pracy daje pracodawcom wprowadzenie w firmie innego systemu niż podstawowy (np. równoważny, zadaniowy, przerywany), jak również stosowanie dłuższych okresów rozliczeniowych. Należy jednak pamiętać, że – z wyłączeniem zatrudnionych w ruchu ciągłym – normy czasu pracy są jednakowe dla wszystkich pracowników, a różny może być tylko jego wymiar.
Zagadnienia związane z rozliczaniem godzin nadliczbowych są dość rozległe. Zacznijmy więc od wynagradzania za nadgodziny zatrudnionych w podstawowym systemie czasu pracy na cały etat.
TABELA WYMIARU CZASU PRACY W 2017 r.
(dla pracowników, dla których dniem wolnym, wynikającym z rozkładu czasu pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy jest sobota)
|
LICZBA
GODZIN
PRACY
|
LICZBA
DNI
PRACY
|
STYCZEŃ
|
168
|
21
|
LUTY
|
160
|
20
|
MARZEC
|
184
|
23
|
KWIECIEŃ
|
152
|
19
|
MAJ
|
168
|
21
|
CZERWIEC
|
168
|
21
|
LIPIEC
|
168
|
21
|
SIERPIEŃ
|
176
|
22
|
WRZESIEŃ
|
168
|
21
|
PAŹDZIERNIK
|
176
|
22
|
LISTOPAD
|
160
|
20
|
GRUDZIEŃ
|
152
|
19
|
ŁĄCZNIE
|
2. 000
|
250
|
PRZYKŁAD
Rozliczenie godzin nadliczbowych wzór: przykład 1 Pracownik zatrudniony na cały etat w podstawowym systemie czasu pracy, w jednomiesięcznych okresach rozliczeniowym otrzymuje wynagrodzenie zasadnicze w wysokości 2.900 zł, dodatek stażowy w wymiarze 20% (580 zł), dodatek funkcyjny kwotowy – 600 zł oraz premię regulaminową w wysokości 10% (290 zł). Z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy przepracował w maju 2017 r.:
-
w niedzielę 28 maja – 10 godzin od 900 do 1900,
-
w poniedziałek 29 maja – 12 godzin od 700 do 1900,
-
we wtorek 30 maja – 9 godzin od 900 do 1800.
Nadgodziny nie zostały zrekompensowane czasem wolnym. Podstawa obliczenia normalnego wynagrodzenia za godziny nadliczbowe: 2.900 zł (wynagrodzenie zasadnicze) + 580 zł (dodatek stażowy) + 600 zł (dodatek funkcyjny) + 290 zł (premia regulaminowa) = 4.370 zł. Wynagrodzenie za 1 godzinę pracy w maju: 4.370 zł (wynagrodzenie brutto za maj) : 168 godzin (nominalny czas pracy w maju 2017 r.) = 26,01 zł. Liczba godzin nadliczbowych: 10 godzin w niedzielę + 4 godziny w poniedziałek (12 godzin przepracowanych – 8 godzin nominalnego czasu pracy) + 1 godzina we wtorek (9 godzin przepracowanych – 8 godzin nominalnego czasu pracy) = 15 godzin nadliczbowych Normalne wynagrodzenie za godziny nadliczbowe: 26,01 zł (wynagrodzenie za 1 godzinę) x 15 godzin nadliczbowych = 390,15 zł. Podstawa wyliczenia dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych: 2.900 zł (wynagrodzenie zasadnicze). Kwota dodatku za 1 godzinę nadliczbową: 2.900 zł (podstawa wyliczenia dodatku) : 168 godzin (nominalny czas pracy w maju 2017 r.) = 17,26 zł.
Ustalenie dodatków za godziny nadliczbowe:
Dodatek w wysokości 100% przysługuje za 10 godzin przepracowanych w niedzielę. Z kolei dodatek w wysokości 50% przysługuje za 5 godzin (4 godziny przepracowane w poniedziałek + 1 godzinę przepracowaną we wtorek). Dodatek za 10 godzin nadliczbowych w wymiarze 100%: 17,26 zł (dodatek za 1 godzinę pracy nadliczbowej) x 10 godzin = 172,60 zł. Dodatek za 5 godzin nadliczbowych w wymiarze 50%: (17,26 zł x 5 godz.) x 50% = 43,15 zł. Łącznie dodatki za godziny nadliczbowe: 172,60 zł (dodatek za godziny nadliczbowe w wymiarze 100%) + 43,15 zł (dodatek za godziny nadliczbowe w wymiarze 50%) = 215,75 zł. Wynagrodzenie brutto za godziny nadliczbowe w maju: 390,15 zł (normalne wynagrodzenie za godziny nadliczbowe) + 215,75 zł (dodatki za godziny nadliczbowe) = 605,90 zł.
PRZYKŁAD
Przykład 2 Pracownikowi zatrudnionemu na cały etat w podstawowym systemie czasu pracy, w jednomiesięcznych okresach rozliczeniowych przysługuje wynagrodzenie prowizyjne. W maju 2017 r. przepracował 12 nadgodzin wynikających z przekroczeń dobowych w porze dziennej, za które nie udzielono mu czasu wolnego. Jego wynagrodzenie prowizyjne za luty, marzec, kwiecień i maj 2017 r. wyniosło odpowiednio: 2.650 zł, 2.780,50 zł, 2.036 zł i 3.100 zł. W lutym, marcu i kwietniu zatrudniony świadczył pracę zgodnie z nominałem. Normalne wynagrodzenie za 1 godzinę nadliczbową: 3.100 zł (wynagrodzenie za maj) : 168 godzin (nominalny czas pracy w maju 2017 r.) = 18,45 zł. Normalne wynagrodzenie za godziny nadliczbowe: 18,45 zł x 12 godzin = 221,40 zł. W wynagrodzeniu pracownika nie wyodrębniono stawki osobistego zaszeregowania. Co za tym idzie podstawą wyliczenia dodatków za nadgodziny będzie 60% wynagrodzenia ustalonego jak za urlop wypoczynkowy. Składniki wynagrodzenia przyjmowane do wyliczenia podstawy dodatków za godziny nadliczbowe: 2.650 zł (prowizja za luty) + 2.780,50 zł (prowizja za marzec) + 2.036 zł (prowizja za kwiecień) = 7.466,50 zł. Podstawa wyliczenia dodatków za nadgodziny: 7.466,50 zł x 60% = 4.479,90 zł. Liczba godzin przepracowanych w miesiącach przyjmowanych do podstawy: 160 godzin nominalnego czasu pracy w lutym 2017 r. + 184 godziny nominalnego czasu pracy w marcu 2017 r. + 152 godziny nominalnego czasu pracy w kwietniu 2017 r. = 496 godzin Dodatek za 1 godzinę nadliczbową: 4.479,90 zł : 496 godzin = 9,03 zł. 9,03 zł x 50% = 4,52 zł. Dodatek za 12 godzin nadliczbowych: 4,52 zł x 12 nadgodzin = 54,24 zł. Wynagrodzenie brutto za godziny nadliczbowe w maju: 221,40 zł (normalne wynagrodzenie za godziny nadliczbowe) + 54,24 zł (dodatek za godziny nadliczbowe) = 275,64 zł.
PRZYKŁAD
Rozliczenie godzin nadliczbowych wzór: przykład 3 Przyjmijmy, że pracownik, o którym mowa w przykładzie 2 wypracował w marcu 2017 r. 8 godzin nadliczbowych z przekroczeń dobowych w porze dziennej, a w kwietniu 2017 r. przebywał przez 5 dni roboczych (40 godzin) na zwolnieniu lekarskim. Przyjmijmy również, że w 2.780,50 zł wypłaconych za marzec zawarte było normalne wynagrodzenie wraz z dodatkiem za 8 godzin nadliczbowych, a 2.036 zł wypłacone za kwiecień stanowiło kwotę wynagrodzenia za czas przepracowany. Wówczas dodatek do wynagrodzenia za godziny nadliczbowe wyniósłby 57,96 zł. Wynika to z następującego wyliczenia. Liczba godzin przepracowanych w miesiącach przyjmowanych do podstawy: (160 godzin nominalnego czasu pracy w lutym 2017 r. + 184 godziny nominalnego czasu pracy w marcu 2017 r. + 152 godziny nominalnego czasu pracy w kwietniu 2017 r.) – (40 godzin zwolnienia chorobowego + 8 godzin nadliczbowych) = 464 godziny. Dodatek za 1 godzinę nadliczbową: 4.479,90 zł : 464 godzin = 9,65 zł. 9,65 zł x 50% = 4,83 zł. Dodatek za 12 godzin nadliczbowych: 4,83 zł x 12 nadgodzin = 57,96 zł.
PRZYKŁAD
Przykład 4 Pracownik jest zatrudniony na cały etat w podstawowym systemie czasu pracy. W jednomiesięcznych okresach rozliczeniowych otrzymuje wynagrodzenie ustalane według stawki godzinowej 15 zł/godzinę. Ponadto przysługuje mu 300 zł dodatku kwotowego za znajomość języków obcych oraz stała premia w wysokości 600 zł. W maju 2017 r. wypracował 16 nadgodzin dobowych w porze dziennej, które nie zostały zrekompensowane czasem wolnym oraz 2 nadgodziny w święto 3 maja, za które nie udzielono mu dnia wolnego. Podstawa obliczenia normalnego wynagrodzenia za godziny nadliczbowe z dodatkowych składników: 300 zł (dodatek za znajomość języków obcych) + 600 zł (premia stała) = 900 zł. Normalne wynagrodzenie za 1 godzinę nadliczbowa z dodatkowych składników: 900 zł : 168 godzin (nominalny czas pracy w maju 2017 r.) = 5,36 zł. Normalne wynagrodzenie za 1 godzinę nadliczbową łącznie: 5,36 zł + 15 zł (stawka godzinowa) = 20,36 zł. Za 18 godzin nadliczbowych normalne wynagrodzenie wynosi: 20,36 zł x 18 godzin = 366,48 zł. Dodatek za 1 godzinę nadliczbową dobową z dodatkiem w wymiarze 50%: 15 zł (stawka osobistego zaszeregowania) x 50% = 7,50 zł Dodatek za 16 godzin nadliczbowych dobowych z dodatkiem w wymiarze 50%: 7,50 zł x 16 nadgodzin = 120 zł. Dodatek za 2 godziny nadliczbowe przepracowane w święto (100% dodatku): 15 zł x 2 nadgodziny = 30 zł. Dodatki za nadgodziny łącznie: 120 zł (dodatek za godziny nadliczbowe w wymiarze 50%) + 30 zł (dodatek za godziny nadliczbowe w wymiarze 100%) = 150 zł. Wynagrodzenie brutto za godziny nadliczbowe w maju: 366,48 zł (normalne wynagrodzenie za godziny nadliczbowe) + 150 zł (dodatki za godziny nadliczbowe) = 516,48 zł.