Pytanie: Spółka transportowa, przewożąca cement na terenie kraju zatrudnia kierowców na podstawie umowy o pracę. Pracownikom tym wypłaca diety i ryczałty za nocleg (PIP i WITD stoją na stanowisku, że takie świadczenia należy wypłacać). Jak należy rozliczać diety i ryczałty w świetle uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z 19 listopada 2008 r. (sygn. akt II PZP 11/08)?

Odpowiedź:

Jeżeli kierowca wykonuje pracę poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy lub poza stałym miejscem pracy, to ma prawo do należności z tytułu podróży służbowej. Pracodawca, posiłkując się przedmiotową uchwałą, może podjąć decyzję o zaprzestaniu wypłacania tych należności.

Proszę zauważyć, że udając się w podróż służbową, pracownik wykonuje zadania określone przez pracodawcę poza miejscowością, w której znajduje się stałe miejsce pracy pracownika bądź siedziba pracodawcy.

Podróż służbowa powinna być wynikiem polecenia pracodawcy, który określa termin i miejsce wykonywania zadań służbowych, decyzja pracodawcy przybiera zaś formę polecenia wyjazdu służbowego.

W tak rozumianej podróży służbowej mieści się zarówno czas pracy (wykonywania zadań określonych przez pracodawcę), jak i czas dojazdu do miejscu wykonywania pracy i czas powrotu do stałego miejsca zatrudnienia albo innego miejsca (np. miejsca zamieszkania pracownika).

Pracownik pozostający w podróży służbowej ma prawo do dodatkowych, poza wynagrodzeniem za pracę, świadczeń, których wysokość i zasady przyznawania określa każdy pracodawca w przepisach wewnątrzzakładowych (regulaminie wynagradzania, układzie zbiorowym pracy) bądź w umowie o pracę.

Istotne jest, że postanowienia tych aktów nie mogą ustalać diety za dobę podróży służbowej na obszarze kraju oraz poza granicami kraju w wysokości niższej niż dieta z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju określona dla pracownika zatrudnionego w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej.

Zatem rozstrzygnięcie, czy kierowca ma prawo do świadczeń z tytułu podróży służbowej, zależy od kilku elementów, w tym: miejsca wykonywania pracy (określonego w umowie o pracę), postanowień przepisów wewnątrzzakładowych pracodawcy.

Przypomnijmy, że przed uchwałą Sądu Najwyższego cytowaną w pytaniu dominował pogląd, że strony stosunku pracy powinny w umowie o pracę określić miejsce wykonywania pracy. Przy czym określenie to nie może być ogólnikowe (niewyraźne) jako teren całego kraju czy teren UE. Miejsce wykonywania pracy powinno być skonkretyzowane. W przypadku braku takiego określenia (skonkretyzowania) uznaje się, że miejscem pracy jest siedziba pracodawcy.

Stanowisko takie prezentowała również Państwowa Inspekcja Pracy – por. pismo Departamentu Prawnego GIP z 29 maja 2007 r., nr GNP-152/302-4560-274/07/PE. Również doktryna prawa pracy i orzecznictwo sądowe skłaniało się ku poglądowi, że miejsce wykonywania pracy powinno być skonkretyzowane w umowie o pracę, a co za tym idzie, wykonywanie pracy poza tak określonym miejscem wykonywania pracy rodzi po stronie pracownika uprawnienie do należności z tytułu podróży służbowej.

Poglądy te, z uwagi na uchwałę SN z 19 listopada 2008 r. (II PZP 11/08), nie będą szerzej omawiane. Zgodnie bowiem z tą uchwałą kierowca transportu międzynarodowego odbywający podróże w ramach wykonywania umówionej pracy i na określonym w umowie obszarze jako miejsce świadczenia pracy nie jest w podróży służbowej w rozumieniu art. 77⁵ § 1 Kodeksu pracy. W konkluzji zatem kierowca nie ma prawa do należności z tytułu podróży służbowej.

Do dnia dzisiejszego SN nie sporządził uzasadnienia tej uchwały (która, co wymaga również podkreślenia, zapadła przy jednym zdaniu odrębnym), wobec tego prześledzenie motywów i argumentów takiego poglądu jest niemożliwe.

W ocenie SN podróż służbowa związana jest jedynie z incydentalnym wykonywaniem zadań służbowych poza firmą, pracownik zaś stale przemieszczający się (do którego zadań należy m.in. przemieszczanie się, np. przedstawiciel handlowy, kierowca w transporcie krajowym i międzynarodowym), nie jest w podróży służbowej, więc nie ma też prawa do dodatkowych świadczeń z tego tytułu.

Wobec tego, pracodawca mając na uwadze cytowaną uchwałę, po uprzednim dokonaniu przeglądu zapisów umów o pracę (w części dotyczącej miejsca wykonywania pracy), może podjąć decyzję o zaprzestaniu wypłacania świadczeń z tytułu podróży służbowej, uznając, że kierowcy w transporcie krajowym nie są w podróży służbowej.

Ponieważ uchwała SN nie ma mocy powszechnie obowiązującego przepisu prawa, to w mojej ocenie, należy również wskazać na ryzyko związane z podjęciem takiej decyzji polegające chociażby na roszczeniach pracowniczych czy też interwencjach Państwowej Inspekcji Pracy.

Nie do pominięcia przy podejmowaniu decyzji jest również argument, że świadczenia z tytułu podróży służbowej nie podlegają opodatkowaniu, jak też wyłączone są z podstawy wymiaru składek na poszczególne rodzaje ubezpieczeń społecznych.

- art. 29 § 1, art. 77⁵ § 1, 4 i 5 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94),
- art. 21 ust. 1 pkt 16 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 ze zm.),
- § 2 ust. 1 pkt 15 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. nr 161, poz. 1106 ze zm.).

Tekst opublikowany:

4 marca 2009 r.