Inaczej niż pracownikom ustala się podstawę wymiaru zasiłku dla osób współpracujących

Kobieta w maju 2014 r. została zgłoszona do ubezpieczona do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z tytułu współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej.

W okresie od sierpnia 2014 r. do maja 2015 r. pobierała zasiłek chorobowy, w związku z niezdolnością do pracy, która przypadła na okres jej ciąży. 20 maja 2015 r. urodziła dziecko i przeszła na zasiłek macierzyński, który z kolei pobierała do 17 maja 2016 r. (za okres odpowiadający urlopowi macierzyńskiemu i rodzicielskiemu przysługującemu zatrudnionym).

Po wyczerpaniu okresu zasiłkowego ponownie zgłosiła się do ubezpieczenia chorobowego z końcem maja 2016 r. To spowodowało jednak 2-tygodniową przerwę w ubezpieczeniu chorobowym.

W sierpniu 2016 r. kobieta ponownie była niezdolna do pracy z powodu choroby i z tego tytułu miał jej przysługiwać zasiłek chorobowy. ZUS przyznał jej zasiłek, ale przeliczył ponownie podstawę wymiaru zasiłku biorąc pod uwagę jedynie późniejsze (po maju 2016 r.) okresy ubezpieczenia chorobowego. W efekcie kwota zasiłku była znacznie niższa, bowiem, gdy wcześniej przebywała na zasiłku chorobowym w czasie ciąży i później pobierała zasiłek macierzyński, te świadczenia ustalono od podstawy wymiaru wynoszącej 7000 zł (taka była bowiem podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe, gdy zgłoszono ją w maju 2014 r. do ubezpieczeń społecznych jako osobę współpracującą).

Jako przyczynę ponownego przeliczenia podstawy wymiaru ZUS podał przerwę w ubezpieczeniu chorobowym, jaka miała miejsce w maju 2016 roku.

Przeczytaj także: Czy można pozbawić zasiłku tylko za okres faktycznej pracy

Sprawa trafiła na wokandę sądów.

Kobieta odwołała się od tej decyzji do sądu i uzyskała korzystne orzeczenie – sąd I instancji uchylił decyzję ZUS i ustalił jako podstawę wymiaru zasiłku kwotę 7.000 zł, taką jak dla zasiłku macierzyńskiego. Przyjął bowiem, że zgodnie z przepisem art. 43 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (ustawy zasiłkowej), podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się na nowo, jeżeli między okresami pobierania zasiłków zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż 3 miesiące kalendarzowe.

Zdaniem sądu, ten przepis należy stosować odpowiednio do ubezpieczonych nie będących pracownikami na podstawie art. 48 ust. 2 ustawy zasiłkowej.

ZUS nie zgodził się z powyższym wyrokiem i skierował odwołanie do sądu apelacyjnego, który z uwagi na poważne wątpliwości prawne skierował do Sądu Najwyższego pytanie dotyczące kwestii: czy art. 43 ustawy zasiłkowej ma zastosowanie, gdy uprawnienie do zasiłku chorobowego powstaje po okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego, w sytuacji, gdy między datą zakończenia pobierania zasiłku macierzyńskiego a nabyciem prawa do zasiłku chorobowego nie upłynęły 3 miesiące, ale w tym okresie uprawniona do zasiłku chorobowego nie przystąpiła do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego w dniu następnym po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, lecz po tej dacie?

SN obradując na posiedzeniu 4 października 2018 r. wydał uchwałę zgodnie z którą od dnia 1 stycznia 2016 r. wystąpienie po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego nieprzekraczającej 30 dni przerwy w podleganiu dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu przez ubezpieczonego niebędącego pracownikiem powoduje, że podstawę wymiaru zasiłku ustala się zgodnie z art. 48a ustawy zasiłkowej i nie stosuje się art. 43 w związku z art. 48 ust. 2 ustawy zasiłkowej (uchwała SN z 4 października 2018 r., sygn. III UZP 6/18).

W uzasadnieniu SN wskazał, że do osób niebędących pracownikami, które mogą być dobrowolnie ubezpieczone chorobowo zalicza się wielu ubezpieczonych z tak różnych tytułów jak np. zleceniobiorcy (którzy najczęściej pobierają regularnie wynagrodzenie, podobnie jak pracownicy), ale też i  twórcy czy prowadzący pozarolniczą działalność – w tym i przedsiębiorcy oraz osoby współpracujące, których wysokość podstawy wymiaru składek i co za tym idzie – zasiłków oparta jest zasadniczo o zadeklarowane przez nich kwoty, a nie przychody.

W tej sytuacji stosuje się przepisy dotyczące pracowników tylko odpowiednio i w zakresie, w jakim określa to ustawa zasiłkowa.

Sposób ustalania podstawy wymiaru zasiłku chorobowego dla osób prowadzących działalność gospodarczą oraz osób współpracujących przy prowadzeniu tej działalności określa obecnie wyłącznie art. 48a ustawy zasiłkowej. Ust. 1 tego artykułu stanowi, że w przypadku ubezpieczonego, dla którego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe stanowi zadeklarowana kwota, podlegającego ubezpieczeniu chorobowemu przez okres krótszy niż okres, o którym mowa w art. 48 ust. 1 ustawy (tj. krótszy niż 12 miesiącu), podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi suma:

• przeciętnej miesięcznej najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe (po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe) za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia, z których przychód podlega uwzględnieniu w podstawie wymiaru zasiłku, oraz
• kwoty stanowiącej iloczyn 1/12 przeciętnej kwoty zadeklarowanej jako podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, w części przewyższającej najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe po odliczeniach 13,71% podstawy wymiaru składki chorobowej za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia, z których przychód podlega uwzględnieniu w podstawie wymiaru zasiłku, oraz liczby tych miesięcy.

Zgodnie zaś z art. 48a ust. 2 ustawy zasiłkowej, jeżeli okres ubezpieczenia chorobowego rozpoczął się po przerwie nieprzekraczającej 30 dni od ustania ubezpieczenia chorobowego z innego tytułu, w liczbie pełnych miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia, uwzględnia się również pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia z poprzedniego tytułu.

Tym samym, jeżeli przerwa w ubezpieczeniu nie przekroczyła de facto miesiąca, ZUS powinien brać pod uwagę także kwotę deklarowaną jako podstawa wymiaru składek, przewyższającą minimalną podstawę wynikającą z ustawy systemowej.